استفاده از تجارب جهانی برای رفع ناترازی برق و کاهش قیمت مسکن

سیدطه‌حسین مدنی در گفت‌وگو با ایسنا، اظهار کرد: مطالعات تطبیقی در ادبیات حکمرانی نوعی مطالعه و تطبیق در کنار آینده‌پژوهی برای رسیدن به سناریویی مرجح با روش STEEPV  در جهت حل مشکلاتی است که مشابه آن در کشورهای دیگر هم وجود داشته و برای آن گام‌های اجرایی ارائه شده است.

وی افزود: در بخش مطالعات، پس از احصاء چالش داخلی، راهکار کشورهای خارجی برای مشابه آن چالش هم استخراج می‌شود. در گام تطبیق، تفاوت‌های کشورهای خارجی در موضوعات اجتماعی، فناوری، اقتصادی، محیط زیست، سیاسی و ارزش‌ها که به اختصار STEEPV می‌نامند لحاظ شده و با شرایط کشور مقایسه یا تطبیق داده می‌شود. سپس در گام بعدی، راهکارهایی که با شرایط داخلی مطابقت ندارد حذف و نزدیک‌ترین راهکار انتخاب و پس از لحاظ کردن آینده‌پژوهی برای کاهش ریسک عملیاتی در گذر زمان، یک سناریوی مرجح تدوین و برای اجرا ابلاغ می‌شود.

این کارشناس ارشد حوزه حکمرانی و مهندسی فرایندها با تأکید بر ضرورت بهره‌گیری از مطالعات تطبیقی برای استفاده از تجربیات جهانی در حل مشکلات کشور گفت: بسیاری از مشکلاتی که ما امروز با آن مواجه هستیم طی سال‌های اخیر در دیگر کشورهای دنیا وجود داشته و برای آن راهکار موثر هم ارائه شده است.

الگوبرداری کره جنوبی از آلمان و استونی

مدنی با بیان اینکه کشورهای دنیا به خوبی از مطالعات تطبیقی برای استفاده از تجربیات دیگران و خودداری از آزمون و خطاهای پرهزینه استفاده کرده‌اند؛ گفت: الگوبرداری کره جنوبی از مدل آموزش فنی و حرفه‌ای آلمان برای حل معضل بیکاری جوانان از جمله این نمونه‌هاست.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند توضیح داد: نرخ بیکاری جوانان در کره جنوبی در ابتدای دهه ۲۰۱۰  به ۹.۷ درصد رسیده بود. کره جنوبی برای حل این مشکل، ساختار نظام آموزش فنی و حرفه‌ای خود را با الگوبرداری از سیستم آموزش دوگانه آلمان (Dual System)، اصلاح کرد. این سیستم که ترکیبی از آموزش نظری در مدارس و آموزش عملی در محل کار است به یک سیستم «آموزش کارآموزی دوگانه» و مدارس فنی ویژه‌ تحت عنوان «مدارس مایستر» (Meister Schools)  منجر و در نهایت به افزایش کیفی مهارت‌ها و تقویت اتصال نظام آموزش به بازار کار و کاهش حدود سه درصدی نرخ بیکاری منتهی شد.

وی افزود: کره جنوبی در بخش حکمرانی دیجیتال هم از استونی الگوهایی اخذ کرده است. این کشور از سال ۲۰۱۷ تا ۲۰۲۴  با مطالعه سیستم شناسه دیجیتال استونی، پروژه «معامله جدید دیجیتال» را برای بهبود خدمات آنلاین راه‌اندازی کرد و توانست با الهام از این مدل، برای ۵۲ میلیون شهروند خود شناسه دیجیتال صادر کند. نتیجه این الگوبرداری، کاهش ۵۰ درصدی زمان انجام خدمات اداری در کره جنوبی است.

الهام‌گیری بریتانیا از دانمارک برای بهبود خدمات عمومی

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند به معضل تأخیر در پرداخت مالیات در بریتانیا و استفاده از مطالعات تطبیقی برای حل آن اشاره و خاطرنشان کرد: این کشور در سال ۲۰۱۰ برای حل این معضل دست به تأسیس یک نهاد تحت عنوان واحد «بینش‌های رفتاری» (Behavioural Insights Team) زد. بریتانیا که برای تأسیس این واحد از تجربیات دانمارک و سایر کشورها الهام گرفته بود؛ از روش‌های «سقلمه» (Nudge) برای بهبود خدمات عمومی استفاده کرد. شش سال پس از تأسیس این واحد، تأخیر در پرداخت مالیات تا ۱۵ درصد کاهش یافت.

استفاده آلمان از تجربیات نروژ در ذخیره انرژی

وی خاطرنشان کرد: از دیگر نمونه‌های مطالعات تطبیقی می‌توان به الگوبرداری آلمان در انتقال انرژی (Energiewende) از دانمارک و نروژ از سال ۲۰۱۱ تا۲۰۲۰ اشاره کرد. آلمان در این بخش با مطالعه تجربیات دانمارک در استفاده از توربین‌های بادی و نروژ در ذخیره‌سازی انرژی آبی، سیاست‌های انتقال انرژی خود را توسعه داد و توانست تا سال ۲۰۲۰، سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق را از سوخت‌های فسیلی بیشتر کند و به ۴۵ درصد برساند.

بهره‌گیری کانادا از تجربیات سوئیس در مبارزه با مواد مخدر

مدنی ادامه داد: یک نمونه قابل توجه دیگر، الگوبرداری کانادا از سوئیس در مبارزه با مواد مخدر از سال ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۳ است. کانادا با الهام از برنامه‌های درمان با هروئین پزشکی (HAT) که در سوئیس وجود داشت؛ برنامه‌های مشابهی در شهرهایی مانند ونکوور اجرا کرد.

الگوبرداری ژاپن از سوئد برای مدیریت سالمندی

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند به الگوبرداری ژاپن از سوئد برای مدیریت سالمندی اشاره و تصریح کرد: ژاپن از سال ۲۰۱۵ با الهام از سیستم مراقبت از سالمندان سوئد، برنامه‌های مراقبت در منزل و مراکز روزانه را توسعه داد. این الگوبرداری توانست زمان انتظار برای ورود به خانه‌های سالمندان را بین ۱ تا ۶ ماه کاهش دهد.

اصلاح نظام بازنشستگی شیلی با استفاده از تجربه فنلاند

مدنی با بیان اینکه شیلی هم در سال ۲۰۰۸ تصمیم گرفت نظام بازنشستگی خود را با استفاده از مدل‌های موجود در کشورهای اسکاندیناوی اصلاح کند؛ گفت: تا پیش از سال ۲۰۰۸، تنها حدود ۶۰ درصد از نیروی کار شیلی تحت پوشش نظام بازنشستگی بودند. بسیاری از کارگران با درآمد پایین یا اشتغال غیررسمی، به دلیل ناتوانی در پرداخت مستمر حق بیمه، از دریافت مستمری مناسب محروم بودند. با اصلاح نظام بازنشستگی در این کشور و ایجاد «نظام بازنشستگی همبستگی» (Pilar Solidario)،  سالمندان بدون سابقه کافی پرداخت حق بیمه از مستمری پایه برخوردار شدند. همچنین، مشوق‌هایی برای افزایش مشارکت زنان و کارگران جوان در نظر گرفته شد. این اصلاحات که با الهام از مدل‌های اسکاندیناوی، به‌ویژه فنلاند و توصیه‌های بانک جهانی طراحی شد توانست تا سال ۲۰۱۵ پوشش بازنشستگی در شیلی را به حدود ۷۰ درصد افزایش دهد.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند ادامه داد: کشور هلند سال‌ها پیش در نوع همکاری حاکمیت با نهادهای پژوهشی در سیاستگذاری با مسائلی مواجه بود که برای آن راهکارهایی ارائه کرد. آلمان در تصمیمات استراتژیک در حوزه انرژی هم شناسایی پیش از وقوع چالش و هم بعد از درگیری با چالش رویکردهایی را اتخاذ کرده است. فرانسه هم سال‌ها قبل در مباحث مالیاتی با مسائلی مواجه بود که به جنبش جلیقه‌زردها منجر شد. این کشور طراحی‌هایی در راستای دیپلماسی برای حمایت از صادرات هم داشته است که می‌توان از آن تجربیات خوب با قابلیت اجرا استخراج کرد.  

تأکید فرهنگی، دینی و علمی ما بر استفاده از تجربیات دیگران

وی خاطرنشان کرد: برخی از مشکلاتی که کشورهای جهان توانسته‌اند آنها را حل کنند؛ همچنان در کشور ما وجود دارد و می‌توانیم با استفاده از تجربیات جهانی به رفع آنها بپردازیم. موضوع مهم استفاده از تجربیات دیگران در فرهنگ دینی و ادبیات علمی ما هم بسیار مورد تأکید قرار گرفته است. بنابراین می‌توانیم با استفاده از تجربیات جهانی، بسیاری از مسائل خود را سنجید و برای آن راهکارهای بومی طراحی کنیم.

وی در ادامه تصریح کرد: به عنوان نمونه، ما در بخش انرژی با مسائل و چالش‌های متعددی مواجه هستیم که امروز از آن به عنوان ناترازی یاد می‌شود. دولت برای حل این مشکل به سمت انرژی‌های تجدیدپذیر به ویژه انرژی خورشیدی روی آورده و تصمیم گرفته با یک سرمایه‌گذاری حدوداً ۱۵ میلیارد دلاری، نزدیک به ۳۰ هزار مگاوات برق خورشیدی برای رفع ناترازی تولید کند.

از تجربه اسپانیا و آلمان در برق خورشیدی غافل نشویم

مدنی افزود: مشابه این تجربه را می‌توان در اروپا به ویژه اسپانیا دید که طی سال‌های اخیر به طور ناگهانی بر روی تولید برق خورشیدی تمرکز کرد اما اخیراً با چالش قطع برق به دلیل مشکلات ساختاری در نیروگاه‌های خورشیدی به ویژه موضوع مهم ذخیره‌سازها و زیرساخت‌های انتقال برق مواجه شد. این مورد از نمونه تجربه‌های مفید و آموزنده برای کشور ما است تا قبل از اتمام پروژه‌های تعریف شده، به آن توجه کنیم چون ممکن است مشابه همان چالش در کشور ما هم تکرار شود.

وی با اشاره به اهمیت دانش ذخیره‌سازها در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر، خاطرنشان کرد: امروز در دنیا ثابت شده که بدون برخورداری از دانش ذخیره‌سازها به عنوان موضوعی که در لبه دانش قرار دارد؛ موفقیت در انرژی‌های تجدیدپذیر غیرممکن خواهد بود. بررسی تجربه آلمان در این خصوص برای کشور ما که به تازگی بر توسعه بیشتر نیروگاه‌های خورشیدی تمرکز کرده، ضروری است.  

بدون دانش ذخیره‌سازها، در برق خورشیدی با مشکل مواجه می‌شویم

مدنی افزود: آلمان یکی از کشورهای موفق در توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر است. مسأله مهم درباره برق تجدیدپذیر در آلمان این است که بدون توسعه ذخیره‌سازها، تکیه این کشور به انرژی‌های تجدیدپذیر بسیار دشوار می‌شد. چون همه اشکال انرژی‌های تجدیدپذیر با مساله زمان مصرف مواجه هستند. مثلا تولید انرژی از نور خورشید در شب که زمان اوج مصرف است، متوقف می‌شود. انرژی باد هم نوسان بسیار بالایی دارد و ناپایدار است. بنابراین پایداری در شبکه‌ برق مبتنی بر انرژی‌های تجدیدپذیر بدون ذخیره‌سازی مناسب یا ظرفیت‌های پشتیبان، غیرممکن و توسعه فناوری‌های ذخیره‌سازی و شبکه‌های هوشمند برای موفقیت انرژی‌های تجدیدپذیر ضروری است.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند گفت: علاوه بر بحث ذخیره‌سازها، ما باید در بحث ادغام برق تولید شده در نیروگاه‌های تجدیدپذیر با برق شبکه اصلی هم چاره‌اندیشی کرده و به تجربه آلمان یا اسپانیا توجه کنیم. آلمان با وجود تمام پیشرفت‌ها، همچنان در این بخش با مشکلاتی مواجه است. یکی از عوامل قطع اخیر برق در اسپانیا هم همین مسأله ادغام و آتش‌سوزی‌های ناشی از آن بود. مسائل دیگری همچون جانمایی بهینه برای استقرار زیرساخت انرژی خورشیدی هم مبحث مهمی است که نباید از آن غافل شد.

تجربه آمریکا و چین در تنوع‌بخشی به منابع تولید برق را جدی بگیریم

وی گفت: جدا از مسائلی که در توسعه انرژی تجدیدپذیر وجود دارد؛ ما در بحث تولید و رفع ناترازی باید به اهمیت تنوع‌بخشی به منابع تولید هم توجه ویژه‌ای داشته باشیم. به بیان دیگر تأمین انرژی در ایران نباید به یک حوزه محدود و متمرکز شود. در این زمینه می‌توان به عملکرد کشورهای توسعه‌یافته رجوع کرد. مثلاً کشوری چون آمریکا حدود ۴۰ درصد برق خود را توسط نیروگاه‌های گازی تأمین می‌کند. انرژی‌های تجدیدپذیر در تأمین برق آمریکا سهم ۲۲ درصدی دارند. این کشور ۲۰ درصد برق خود را با سوزاندن زغال‌سنگ تأمین می‌کند. ۱۸ درصد برق آمریکا هم توسط نیروگاه‌های هسته‌ای تأمین می‌شود. چین هم بر روی یک حوزه خاص متمرکز نشده و علاوه بر اینکه در انرژی اتمی حرف زیادی برای گفتن دارد؛ توربین‌های بادی زیادی هم راه‌اندازی کرده و حتی زغال‌سنگ هم می‌سوزاند اما همزمان در رقابت بسیار شدیدی با سایر کشورها برای افزایش راندمان و کاهش طول زمانی بازگشت سرمایه در سلول‌های خورشیدی است. روسیه هم با وجود برخورداری از منابع عظیم گاز، اما تولید برق خود را به این بخش وابسته نکرده و به منابع تولید برق خود تنوع داده است.

مدنی افزود: در مقابل تجربه کشورهایی که بر روی یک حوزه تمرکز داشته‌اند نشان می‌دهد آنها در شرایط خاص دچار چالش شده‌اند. مانند آلمان که با تکیه‌بر گاز برای تولید برق، وابستگی شدیدی به گاز روسیه داشت و با جنگ اوکراین به دردسر افتاد. یا فرانسه که بخش زیادی از برق خود را با انرژی هسته‌ای تأمین می‌کند با وقوع کودتا در یکی از کشورهای تأمین‌کننده اورانیوم، با شرایط سختی مواجه شد.

ضرورت استفاده از مطالعات تطبیقی برای حل چالش مسکن

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند ادامه داد: مسکن هم یکی از مسائلی است که در بسیاری از کشورهای جهان چالش‌آفرین شده و راهکارهای آموزنده جهانی هم درباره آن وجود دارد. مثلاً فرانسه حل چالش‌هایی چون قیمت بالای مسکن و فرسودگی ساختمان‌ها و هدررفت انرژی را با افزایش ساخت مسکن اجتماعی، برنامه‌ریزی برای نوسازی شهری، ارائه مشوق برای بازسازی بخش‌های مربوط به انرژی در ساختمان‌های فرسوده، پر کردن فاصله میان بازار آزاد و مسکن اجتماعی با ساخت مسکن‌های میانی و کاهش تراکم در مناطق شلوغ و استفاده از مناطق با تراکم کمتر را با گام‌های اجرایی مبتنی بر دانش و تخصص دنبال کرده است.

وی افزود: یا کشوری چون سوئد که با کمبود شدید مسکن مواجه است؛ تلاش کرده در بخش دولتی و خصوصی ساخت مسکن اجاره‌ای را با استفاده از تصویب قوانین ساخت مسکن برای اقشار کم درآمد، مشوق‌های مالی و پروژه‌های حمایتی افزایش دهد. دانمارک هم برای مقابله با چالش افزایش قیمت اجاره‌ و کمبود مسکن، تلاش کرده تا با افزایش تعداد مسکن‌های اجتماعی و کاهش هزینه‌های ساخت و ساز، این مشکل را کاهش دهد.

راهکار اتحادیه اروپا برای جذب سرمایه‌های خرد به بخش مسکن

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند گفت: به طور کلی اتحادیه اروپا در بخش تأمین مالی و ساخت و ساز مسکن، دست به ایجاد پلتفرم‌های جذب سرمایه جمعی (Crowdfunding) در حوزه املاک زده که این موضوع امکان مشارکت سرمایه‌گذاران خرد را فراهم کرده است. از جمله نمونه‌های موفق این پلتفرم‌ها می‌توان به پروژه «Habitat Participatif» در فرانسه اشاره کرد که سرمایه‌گذاری جمعی شهروندان در توسعه مسکن را تسهیل کرده و نتایج مثبتی داشته‌ است. پلتفرم‌هایی دیگر مانند  Crowdestate و  FundedByMe هم به افراد اجازه می‌دهند که در پروژه‌های مسکن و توسعه املاک سرمایه‌گذاری کنند.

مدنی خاطرنشان کرد: اتحادیه اروپا همچنین برنامه‌های مختلفی برای ساخت مسکن پایدار و کاهش هزینه‌های انرژی در نظر دارد. برنامه‌هایی مانند «Horizon Europe» که به منظور ارتقای استانداردهای ساخت و ساز در کشورهای عضو اتحادیه و کاهش تأثیرات محیطی طراحی شده‌اند، گامی مهم در این راستا هستند.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند خاطرنشان کرد: این تجربیات می‌تواند برای ما که با یک ناترازی شدید مسکن و چالش عمیق تأمین مالی در این بخش مواجه هستیم؛ مفید بوده و بخشی از آزمون و خطاهای ما در حوزه مسکن را کاهش دهد تا زودتر به یک راهکار اساسی و جامع برسیم.

پدافند غیرعامل و مطالعات تطبیقی

مدنی به تجربه کشورهای مختلف جهان در حوزه پدافند غیرعامل هم اشاره و تصریح کرد: از جمله این تجربیات می‌توان به نگاه پدافند غیرعاملی آلمان به انرژی، نگاه پدافند غیرعاملی کره جنوبی به حوزه سلامت پس از شیوع بیماری «مرس»، نگاه پدافند غیرعاملی سوئد به حوزه رسانه و افکار عمومی برای مصونیت در برابر اخبار غیرواقعی، اقدامات سنگاپور و استونی در بحث پدافند غیرعامل و امنیت سایبری، ادغام دستگاه‌های امنیتی و دفاعی در یک سازمان جامع توسط فنلاند با نگاه پدافند غیرعامل به دلیل نگرانی از پراکندگی این دستگاه‌ها، نگاه پدافند غیرعاملی آمریکا به موضوعات مالی برای جلوگیری از نارضایتی اجتماعی و تأکید ژاپن بر پدافند غیرعامل در بخش بلایای طبیعی به خصوص زلزله و سونامی اشاره کرد. بررسی این تجربیات کشورهای مختلف کمک می‌کند تا ما هم با زاویه‌ای جدید و البته مهم و حیاتی به موضوعات نگاه کنیم.

وی در خاطرنشان کرد: البته ممکن است برخی نهادها در کشور به فراخور موضوع، خواسته یا ناخواسته برای حل چالشی که با آن مواجه شده‌اند از ابزار مطالعات تطبیقی استفاده کرده باشند. اما این اقدامات با رویکرد فردی و تک حوزه‌ای آن هم در موضوع چند بعدی و میان رشته‌ای مطالعات تطبیقی، آن طور که باید نمی‌تواند در رفع چالش‌های کشور چندان موثر باشد.

پیشنهاد راه‌اندازی مرکز مطالعات تطبیقی و آینده‌پژوهی ذیل نهاد ریاست جمهوری با مشارکت وزارت خارجه

مدنی با بیان اینکه مطالعات تطبیقی به ذات نخبه‌پایه و اثر مثبت آن در حل مسائل در جهان ثابت شده است؛ توضیح داد: ما در کشور به یک مرکز مجزا ذیل نهاد ریاست جمهوری و با مشارکت وزارت امور خارجه برای توسعه سیستماتیک و تسری ادبیات مطالعات تطبیقی نیاز داریم. بهترین محل استقرار این مجموعه، به دلایلی چون جامعیت در تخصص‌ها، دسترسی مناسب به رئیس قوه مجریه و قدرت اولویت بندی در نظام مسائل و چالش‌های اجرایی، نهاد ریاست جمهوری است.

رئیس اندیشکده حکمرانی هوشمند خاطرنشان کرد: البته از میان تمام وزارت‌خانه‌ها، وزارت امور خارجه در این جایگاه نقش ویژه‌ای خواهد داشت. وزارت امور خارجه طبق قانون موظف به همکاری با دستگاه‌های اجرایی برای ‌برقراری و گسترش مناسبات اقتصادی، فرهنگی، علمی، فنی و… است. مطالعات تطبیقی و بررسی تجربه کشورهای جهان از طریق نمایندگی‌های سیاسی و کنسولی، می‌تواند یکی از این زمینه‌های همکاری با نهاد ریاست جمهوری برای تأسیس مرکزی با همین موضوع باشد. این مدل همکاری و بهره‌گیری از ظرفیت وزارت خارجه برای بررسی راهکارهای خارجی در جهت حل چالش‌های داخلی، قبلاً در کشورهای شرق آسیا استفاده شده است.

انتهای پیام