جایگاه تبریز در افق دیپلماسی شهری
خبرگزاری مهر، گروه استان‌ها – طاهر خیری: دیپلماسی شهری به عنوان بخشی از دیپلماسی عمومی به عملکرد مدیریت شهری برای کنترل کشمکش‌ها و تقویت همکاری‌های بین شهری برای دستیابی به منافع و علایق مشترک شهر و شهروندان گفته می‌شود. این نوع دیپلماسی بر خلاف دیپلماسی رسمی، هنری کاربردی بوده و سر و کارش با مردم است نه حاکمیت. در واقع دیپلماسی شهری رابطه‌ای دوطرفه میان شهروندان و مدیریت شهری است که راه گفتگو با مردم را هموار می‌کند.
به دیگر سخن، دیپلماسی شهری به فعالیت‌های دیپلماتیک و همکاری‌های بین‌المللی که توسط شهرها و شهرداری‌ها انجام می‌شود، اشاره دارد. این مفهوم نشان‌دهنده نقش فزاینده شهرها به عنوان بازیگران مستقل در عرصه روابط بین‌الملل است. به طور کلی، دیپلماسی شهری به عنوان یک ابزار مهم برای توسعه روابط بین‌الملل، بهبود کیفیت زندگی شهری و ارتقای صلح و امنیت در سطح محلی و بین‌المللی، در حال گسترش است.
به عقیده صاحب نظران فرآیند شکل گیری دیپلماسی شهری فقط در یک حوزه خلاصه نمی‌شود. بلکه حوزه‌های مختلف فرهنگی، دینی، گردشگری، ورزشی، علمی و رسانه به صورت توأم و مکمل هم می‌توانند دیپلماسی شهری را تشکیل دهند. به عبارت بهتر کارکرد دیپلماسی شهری از دایره سیاست و امنیت فراتر رفته و به حوزه‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی رسیده است.
برای دستیابی کلانشهر تبریز به دیپلماسی شهری مناسب بهره گیری توأم از دیپلماسی در حوزه‌های فرهنگی، اقتصادی، دینی، ورزشی و گردشگری با استفاده از دیپلماسی در حوزه رسانه ضروری به نظر می‌رسد. امری که متأسفانه در برنامه ریزی های شهری و برنامه‌های توسعه به روش‌های بهره گیری از این فرصتها و چگونگی گسترش دیپلماسی شهری توجهی نشده و نمی‌شود.
مدیریت شهری تبریز باید ضمن بررسی الگوهای موفق جهانی و کسب تجارب از شهرهای جهان در زمینه دیپلماسی شهری، همچنین تعامل دو جانبه و چند جانبه با شهرهای همسایه در زمینه‌هایی مانند خواهر خواندگی، بستر مناسبی برای نقش آفرینی و ارتقای جایگاه خود فراهم آورد. دیپلماسی شهری با سیاست گذاری کلان شهری، نهادسازی، ظرفیت سازی و برنامه ریزی درست با هدف مشارکت کلانشهر تبریز در عرصه دیپلماسی شهری، نقش آفرینی در مجامع بین المللی قابل دستیابی است.
تبریز از دیرباز به سبب موقعیت جغرافیایی و استراتژیک خود (قرارگیری در مسیر جاده ابریشم) همواره پل ارتباطی میان کشورهای شرق و غرب منطقه خاورمیانه و همچنین قفقاز مطرح بوده است. واقعیت این است که فرصت‌هایی که برای نقش آفرینی فعال تبریز در زمینه دیپلماسی شهری وجود دارد به دلیل عملکرد منفعلانه مسئولان شهری و شورای شهر و چالش‌های سیاسی نتوانسته است به جایگاه مناسب دست یابد.
عواملی که در فرایند تحقق دیپلماسی شهری نقش بارزی دارند عبارتند از:
تبادل تجربه و دانش
شهرها از طریق تبادل تجربیات و دانش در زمینه‌های مختلف مانند توسعه شهری، حمل و نقل، محیط زیست و مدیریت شهری با یکدیگر همکاری می‌کنند. در عصر جهانی شدن و افزایش ارتباطات بین‌المللی، شهرها به عنوان مراکز اصلی فعالیت‌های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، نقش مهمی در روابط بین‌الملل ایفا می‌کنند. دیپلماسی شهری می‌تواند به افزایش مشارکت شهروندان در امور شهری و بین‌المللی کمک کند. مردم شهرها می‌توانند صرف نظر از مسائل سیاسی بین دولت‌ها، با یکدیگر تعاملات گوناگون برقرار کنند.
همکاری‌های اقتصادی
شهرها در راستای توسعه اقتصادی و جذب سرمایه‌گذاری، با یکدیگر همکاری می‌کنند. تمرکز بسیاری از صنایع تولیدی، تجاری و خدماتی در تبریز و پیرامون آن و وجود کارخانه‌های بزرگ مادر در این شهر ظرفیت بزرگی است که می‌تواند تبریز را به عنوان یک شهر موفق در زمینه دیپلماسی اقتصادی مطرح کند. این شهر یکی از قطب‌های اقتصادی و صنعتی ایران است. وجود شهرک‌های صنعتی بزرگ، اتاق بازرگانی فعال و صنایع غذایی، نساجی، پتروشیمی، ماشین سازی و تراکتورسازی این شهر را به کانون توجه تجار و سرمایه گذاران داخلی و خارجی جذب کرده است. فعال سازی دیپلماسی اقتصادی، فعال سازی کریدورهای آزادراهی و ریلی، جذب سرمایه گذاری و تقویت برند شهری می‌تواند جایگاه تبریز را در دیپلماسی شهری ارتقا دهد.
همکاری‌های فرهنگی
شهرها از طریق تبادل فرهنگی و هنری، در جهت ارتقای روابط بین‌المللی و ایجاد درک متقابل تلاش می‌کنند. برگزاری نمایشگاه‌ها، جشنواره‌ها، برنامه‌های هنری موجب افزایش دوستی میان ملت‌ها و آگاهی متقابل شهرها از تمدن، آداب و سنن یکدیگر می‌شود.خوشبختانه تبریز و آذربایجان سرشار از ظرفیت هاست و باید از این داشته‌ها و سرمایه‌های فرهنگی بهره برد.
متأسفانه تبریز علیرغم داشتن پیشینه قوی فرهنگی، بعضی محدودیت‌ها سبب شده است تا هرگونه روابط فرهنگی این شهر با کشورهای همسایه ابتر بماند. انتخاب تبریز به عنوان پایتخت گردشگری کشورهای اسلامی در سال ۲۰۱۸ فرصت مغتنمی بود که می‌توانست به اهداف دیپلماسی شهری برساند. از طرف دیگر لزوم حفظ بافت تاریخی تبریز به عنوان یک سرمایه فرهنگی ضروری است تا با حفظ این هویت، زمینه جذب گردشگر بیشتر به عنوان درآمد پایدار شهری فراهم گردد. تبریز به عنوان شهر اولین‌ها شناخته می‌شود. نخستین چاپخانه، نخستین شهرداری، نخستین مدرسه نوین و …در این شهر به وجود آمدند و اکنون می‌توان از این داشته و سرمایه فرهنگی در راستای دیپلماسی شهری و جذب گردشگر خارجی بهره جست.
حضور در سازمان‌های بین‌المللی
عضویت شهرداری‌ها در سازمان‌های بین‌المللی مانند شبکه جهانی شهرهای پایدار (ICLEI) و همکاری در پروژه‌هایی مانند توسعه حمل و نقل عمومی، حفاظت از محیط زیست و توسعه پایدار از عواملی هستند که اهداف توسعه‌ای یک شهر را در موضوع دیپلماسی شهری محقق سازند.
شهرها به طور فزاینده‌ای در سازمان‌های بین‌المللی مربوط به مسائل شهری مشارکت می‌کنند و در تصمیم‌گیری‌های مربوط به این حوزه نقش دارند. میزبانی شهرها از رویدادهای بین‌المللی مانند برگزاری نمایشگاه‌ها و کنفرانس‌ها عامل دیگری برای رسیدن به دیپلماسی شهری هستند. تبریز به عنوان مرکز شمال غرب کشور با استفاده از این اهرم‌ها می‌تواند در مبادلات بین المللی در قامت یک شهر توسعه یافته و یا در حال توسعه ظاهر شود. عضویت و حضور فعال این کلانشهر در سازمان‌های منطقه‌ای و بین المللی تبریز را به کانون توجه جهانیان مبدل می‌سازد.
ارتباط با شهرها ی دیگر
دیپلماسی شهری شامل ارتباط مستقیم شهرداری‌ها و مقامات شهری با یکدیگر و با سایر بازیگران بین‌المللی است، که این امر می‌تواند به ایجاد اعتماد و درک متقابل کمک کند. همکاری‌های شهری می‌تواند به توسعه پایدار شهرها و بهبود کیفیت زندگی شهروندان کمک کند. دیپلماسی شهری می‌تواند به کاهش اختلافات و تنش‌ها بین کشورها از طریق ایجاد ارتباطات مستقیم و همکاری‌های محلی کمک کند. شهرهای مهم منطقه قفقاز همواره تلاش می‌کنند با توسعه روابط همه جانبه از منافع سرشار حضور در این منطقه استراتژیک برخوردار شوند. تبریز می‌تواند با حضور فعال در این منطقه گام‌های اساسی برای حضور مقتدرانه در عرصه بین الملل و معادلات سیاسی، اقتصادی و فرهنگی بردارد.
ایجاد روابط خواهرخواندگی بین شهرها با هدف نزدیک کردن ملت‌ها و آشنا کردن فرهنگ و تمدن کشورها با یکدیگر و تبادل تجربیات و توسعه مناسبات در این راستا صورت می‌گیرد. به روایت آمار تا سال ۱۴۰۱ تبریز با ۱۶ شهر در سطح ملی و بین المللی روابط خواهرخواندگی داشته است.
دیپلماسی شهری و رسانه
اگر دیپلماسی رسانه‌ای را هنر ایجاد ارتباط میان کشورها، حل و فصل اختلافات بین الملل و اقناع جوامع دیگر از طریق رسانه‌ها بدانیم، تحقق و عملیاتی شدن دیپلماسی شهری بدون حضور رسانه‌ها و مشارکت آنها میسر نخواهد شد. برعکس هرچه حضور اصحاب رسانه در این فرایند پر رنگ باشد، دستیابی به اهداف دیپلماسی شهری سهل تر و کم هزینه تر خواهد بود. شهرهای موفق در این عرصه با بهره مندی از ابزار مهم رسانه در مسیر توسعه دیپلماسی شهری گام برداشته‌اند. تبریز با داشتن بیش از ۵۰۰ رسانه دارای مجوز و فعالان مجازی می‌تواند در تحقق دیپلماسی شهری نقش بارزی داشته باشد.
چالش‌های دیپلماسی شهری
این چالش‌ها در شهرهای کشورمان مانند شهر تبریز که در حال توسعه می‌باشند، ساختاری هستند و ریشه در سیاست و فرهنگ این مرز و بوم دارند. فقدان چارچوب حقوقی برای تعاملات بین المللی، تمرکزگرایی، تنش‌های سیاسی در منطقه خاورمیانه، تحریم‌های ظالمانه علیه ایران اسلامی، کمبود منابع مالی و بودجه برای سرمایه گذاری و رقابت نابرابر با شهرهای جهانی از جمله این چالش‌ها هستند که هریک به نوبه خود مسیر را برای پیشبرد دیپلماسی شهری مسدود و یا ناهموار می‌کنند.
*فعال اجتماعی و رسانه
