قطار ملی؛ برآیند توان وطنی

به گزارش همسو نیوز به نقل از شهر، یکشنبه ۹ تیر ۱۳۹۸، سالی که نام «رونق تولید» نامگذاری شده بود علی امام، مدیرعامل شرکت راه آهن شهری تهران و حومه (مترو) از انعقاد قرارداد تولید یک رام قطار ملی هفت یا هشت واگنه با همکاری معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری، شرکت‌های دانش بنیان و مجموعه جهاد دانشگاهی خبر داد.

معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری با برگزاری جلسات متعددی با شهرداری تهران به این نتیجه رسید که در مدت ۱۸ ماه نسبت به ساخت یک رام قطار اقدام شود تا سطح داخلی‌سازی از ٣٣ درصد به ٨۵ درصد افزایش یابد. اما ماجرای انعقاد این قرارداد برچه اساسی بود؟ معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری می‌بایست تا پیش از سال ۱۴۰۰ به ماده ۵۴ قانون برنامه پنج ساله ششم توسعه مصوب سال ۱۳۹۵ عمل می‌کرد.

طبق این ماده «وزارت صنعت، معدن و تجارت موظف است با همکاری معاونت علمی و فناوری رئیس‌جمهور، وزارتخانه‌های کشور و راه و شهرسازی ضمن حمایت از سازندگان داخلی تجهیزات مورد نیاز صنعت حمل و نقل ریلی شهری و بین شهری، خرید خارجی تجهیزات مورد نیاز را به گونه‌ای سازماندهی نماید که ضمن رعایت قانون حداکثر استفاده از توان تولیدی و خدماتی در تأمینن نیازهای کشور و تقویت آن‌ها در امر صادرات و اصلاح ماده (۱۰۴) قانون مالیات‌های مستقیم مصوب ۱/۵/۱۳۹۱ با اصلاحات و الحاقات بعدی به ازای خریدهای خارجی، انتقال فناوری به داخل کشور صورت گیرد به نحوی که تا پایان اجرای قانون برنامه حداقل ۸۵ درصد دانش طراحی و ساخت تجهیزات مورد نیاز صنعت حمل و نقل ریلی شهری و بین شهری با کمک و استفاده از نهادهای علمی و فناوری ملی نظیر جهاد دانشگاهی، دانشگاه‌ها و مراکز پژوهشی و شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی صورت گیرد.»

کمبود واگن‌ در مترو کلانشهرها به ویژه تهران، تحریم‌های بین المللی و بروکراسی پیچیده واردات واگن، تغییرات چشمگیر نرخ ارز در سال‌های اخیر و همچنین استفاده از ظرفیت و توان داخلی به منظور دست‌یابی به دانش تولید و طراحی قطارهای بومی سازی از جمله دلایل انعقاد قرارداد ساخت یک رام قطار ملی بودند.

سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری و بنیاد ملی نخبگان، طراحی و ساخت یک رام قطار ملی را از پروژه‌های فوق العاده کشور می‌داند و می‌گوید که بیشتر ساخت تجهیزات و قطعات توسط بیش از ۳۵ شرکت دانش بنیان اتفاق افتاده است.

پیروز حناچی، شهردار تهران یک سال بعد از انعقاد این قرارداد، در مراسم بهره‌برداری از دو  رام قطار باقیمانده از پروژه ۷۰ دستگاه واگن، با اشاره به ظرفیت کارخانه‌های واگن سازی در کشور و شرایط تحریم، بیان کرد که کاهش وابستگی به خارج از کشور برای تأمین واگن، یک مسیر راهبردی است که در دستور کار مدیریت شهری قرار دارد. او همچنین در این مراسم از برنامه ریزی برای تأمین ۱۰۵ دستگاه واگن ملی از کارخانه واگن سازی تهران خبر داده بود.

پس از گذشت ۱۳ ماه از انعقاد قرارداد «طراحی و تولید یک رام قطار ملی»، نخستین قطعات بومی سازی شده از واگن ملی در مرداد ۱۳۹۹ رونمایی شد. تغییرات اعمال شده در ظاهر و بدنه واگن ملی بر اساس تجربیات ۲۰ ساله شرکت مترو در بهره برداری از سه نسل واگن انجام شده بود. ۱۸ شرکت دانش بنیان و سه مجموعه بزرگ نظیر جهاد دانشگاهی و شرکت واگن سازی تهران در طراحی، ساخت قطعات، تکنولوژی و … درگیر شدند. طراحی قطار و بدنه کاملا توسط مهندسان ایرانی صورت گرفت و تولید رانش بر عهده جهاد دانشگاهی، سیستم ترمز بر عهده شرکت تیوان ترمز ریلی و تولید بوژی بر عهده شرکت مپنا لکوموتیو بود.

تولید ۴۲۰ دستگاه واگن ملی

حسین رجب صلاحی، معاون امور شهرداری‌های سازمان شهرداری‌ها و دهیاری‌های وزارت کشور در شهریور ۱۳۹۹، همزمان با بازدیدی که از این دستاورد ملی انجام داد نسبت به انبوه سازی قطار ملی برای رفع نیاز مترو کلانشهرها تأکید کرد. او همچنین در این بازدید خبر داده بود که با محقق شدن قرارداد ۶۳۰ دستگاه واگن چینی، قرارداد تولید ۴۲۰ دستگاه واگن ملی با هدف حمایت از انبوه سازی پروژه «طراحی و ساخت یک رام قطار ملی» منعقد می‌شود.

با گذشت روزها و ماه‌ها از انعقاد این قرارداد، مدیران شهری نسبت به پیشرفت چشمگیر و رونمایی از یک رام قطار ملی در دهه فجر خبر دادند. علی امام، مدیرعامل شرکت راه آهن شهری تهران و حومه در ۲۳ دی ۱۳۹۹ اعلام کرد که ساخت یک رام قطار ملی هفت واگن، ۸۰ درصد پیشرفت فیزیکی داشته و قرار است که تا پایان سال، این قطار ملی بر ریل حرکت کند.

سید مناف هاشمی، معاون حمل و نقل و ترافیک شهرداری تهران در همان روزهای پایانی دی ماه، از انعقاد قرارداد ۱۰۵ دستگاه واگن ملی خبر داد و گفت: به زودی و برای نخستین بار در تاریخ شرکت مترو تهران، قرارداد تأمین ۱۰۵ دستگاه واگن از طریق مشارکت عمومی-خصوصی منعقد خواهد شد که این امر در نوع خود بی‌سابقه بوده و اقدامی ارزنده در جذب سرمایه‌های بخش خصوصی برای تامین منابع مالی توسعه شبکه حمل و نقل عمومی به شمار می‌رود.

علت تأخیر در رونمایی از قطار ملی چه بود؟

با نزدیک شدن به دهه فجر و موعد زمان رونمایی از یک رام قطار ملی، علی امام از به تعویق افتادن مراسم رونمایی به علت آماده بودن تنها سه دستگاه واگن خبر داد. در همین هنگام شرکت راه آهن شهری تهران و حومه (مترو) بیانیه‌ای دراین‌باره منتشر کرد که در ادامه بخشی از این متن را می‌خوانید:

«نخستین نمونه از قطار ملی مترو که در قالب یک رام ۳ واگنه شکل گرفته است‌، در واقع آزمونی برای اثبات توانایی دستیابی به دانش و فناوری ساخت قطارهای استاندارد برای استفاده در شبکه خطوط مترو سراسر کشور بود که به فضل پروردگار و تلاش و جدیت مجموعه‌های فعال در این پروژه ملی، به ثمر نشست.

گام بعدی در این زمینه، تولید قطار ۷ واگنه است که با برنامه ریزی‌های صورت گرفته، تا پایان اسفند ماه سال جاری این امر محقق خواهد شد.

در این بین علیرغم فراهم بودن زمینه رونمایی از قطار سه واگنه در ایام دهه فجر امسال اما مدیریت شهری پایتخت تصمیم بر آن گرفته است تا رام کامل هفت واگنه را در اسفندماه به مرئا و منظر عمومی بگذارد چرا که در واقع این نوع قطار عموماً در خطوط مترو به حرکت درمی‌آید و قطار سه  واگنه نمونه‌ای است که در حال حاضر فقط در خط فرودگاه مهرآباد مورد بهره‌برداری قرار می‌گیرد.

به تعبیر دیگر وعده داده شده مبنی بر تولید قطار ملی مترو با سه واگن و سطح داخلی سازی ۸۵ درصد، در زمان مقرر محقق شده و این امر مقدمه‌ای برای رسیدن به قطار هفت واگنه با همین سطح از داخلی سازی است.»

بنابراین پس از انتشار این بیانیه، رونمایی از یک رام قطار ملی به اسفند ۱۳۹۹ موکول شد. با نزدیک شدن به روز رونمایی، مدیران دخیل در این پروژه در مصاحبه‌های خود درباره دست‌یابی به این غرور ملی اظهار نظرهای متعددی کردند.

از جمله سیدکاظم طاهرزاده، مدیر کارگروه پروژه ساخت قطار ملی که در گفت‌وگویی با شهر به تشریح دستاوردهای این پروژه پرداخت. او کاهش ارزبری و قطع وابستگی به فاینانس خارجی، کسب توانمندی اجرای پروژه‌های مترو از زیرساخت و ناوگان به صورت توأمان و یکپارچه،  کسب دانش فنی ساخت انواع واگن‌های برقی و دیزلی، ایجاد اشتغال با استفاده از ظرفیت‌های خالی کارخانجات و زنجیره تأمین قطعات ساخت داخل و کاهش قیمت خرید ناوگان را از جمله دستاوردهای مهم پروژه دانست. طاهرزاده همچنین تأکید کرد که اگر ساخت قطارهای مترو به تولید انبوه برسد قیمت ناوگان تا ۳۰ درصد نسبت به نمونه خارجی کاهش پیدا می‌کند.

ظرفیت تولید سالانه ۳۶۰ دستگاه واگن ملی

مجتبی گلشنی، مدیرعامل شرکت واگن سازی تهران در گفت‌وگویی دیگر اذعان داشت که این شرکت امکان تولید ۳۶۰ دستگاه واگن ملی در سال را دارد. البته این نکته را باید اضافه کرد که شرکت واگن سازی تهران، ۴۵ درصد از تولید یک رام قطار ملی را برعهده داشته است. اما به گفته مدیرعامل این شرکت، واگن سازی تهران در این سهم ۴۵ درصدی، هیچ محدودیتی در ظرفیت تولید انبوه قطار ملی ندارد.

همچنین منوچهر منطقی، دبیر ستاد توسعه فناوری‌های حوزه فضایی و حمل و نقل پیشرفته رکورد دنیا در مدت زمان طراحی و ساخت محصولات حمل و نقلی را حدود سه سال ذکر می‌کند. به گفته او؛ درحال حاضر ایران توانسته است که کمتر از سه سال یعنی حدود دو سال، یک رام قطار را طراحی و تولید کند.

کیارش محرمی، دستیار اجرایی مدیرعامل شرکت راه آهن شهری تهران و حومه (مترو) درباره سهم شهرداری تهران و معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری برای تأمین هزینه ساخت یک رام قطار ملی، می‌گوید: تا حد بسیاری از هزینه‌های ساخت یک رام قطار ملی از طریق صندوق حمایت از سرمایه گذاری زیست فناوری و دریافت تسهیلات از صندوق نوآوری و شکوفایی ریاست جمهوری تقبل شده است. حدود ۶۰ تا ۷۰ درصد این سهم پرداخت مربوط به معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری است.

با به پایان رسیدن سال ۱۳۹۹ و نزدیک شدن به روزهای پایانی اسفند، خبری از رونمایی یک رام قطار ملی نشد و علت این تعویق دوباره چیزی نبود جز آماده بهره برداری نبودن یک رام قطار کامل. اما درست در همین روزهای پایانی که می‌بایست قطار ملی  به بهره برداری برسد، سه تفاهم نامه (بازسازی کامل ۳۱ رام قطار مترو تهران، طرح نوسازی ۱۰ هزار دستگاه تاکسی فرسوده شهر تهران و انعقاد خرید ۱۰۵ دستگاه واگن قطار مترو)، امضاء و دو ایستگاه مترو افتتاح شد. لازم به ذکر است که یک هفته پیش از اجرای این مراسمات، شهرداری تهران، موافقت نامه‌ای با سازمان برنامه و بودجه کشور مبنی بر تولید قطارهای داخلی با عمق داخلی سازی ۸۰ درصدی تجهیزات به منظور جبران کمبود قطارهای مترو، به سرانجام رساند.

طبق این موافقت نامه، شهرداری تهران با همکاری سازمان برنامه و بودجه کشور و همچنین صندوق کارآفرینی امید، می‌بایست بازسازی کامل ۳۱ رام قطار مترو تهران و انعقاد خرید ۱۰۵ دستگاه واگن قطار مترو را به سرانجام برساند. تکلیف سازمان برنامه و بودجه کشور، تأمین بخشی از منابع مالی بازسازی و خرید قطارهای مترو است.

پیروز حناچی، شهردار تهران در مراسم امضای تفاهم نامه‌های مذکور، خبر داد که از یک رام قطار ملی در فروردین ۱۴۰۰ رونمایی خواهد شد.

بالأخره پس از گذشت ۱۹ ماه و با ورود به سال ۱۴۰۰ از یک رام قطار ملی در ۱۹ فروردین با حضور حسن روحانی، رئیس جمهور؛ سورنا ستاری، معاون علمی و فناوری ریاست جمهوری؛ پیروز حناچی، شهردار تهران و دیگر مدیران دولتی و شهری رونمایی شد. شهردار تهران در این مراسم با تأکید بر تولید انبوه قطار ملی، بیان کرد که با فعال شدن خط تولید قطار ملی، ۵ هزار شغل مستقیم و ۱۰ هزار شغل غیرمستقیم پایدار به وجود می‌آید، ضمن اینکه ساخت قطار ملی ۲۰ درصد نسبت به نمونه خارجی کاهش قیمت خواهد داشت.

اگر قطار ملی به تولید انبوه برسد…

اگر یک رام قطار ملی پس از دریافت تأییدیه و استانداردهای بین المللی وارد خط تولید انبوه شود، می‌تواند به رونق بخشی ۱۰ها کارخانه، ایجاد دستکم ۱۵ هزار شغل و در نهایت ایجاد اشتغال دائمی به عنوان مهم‌ترین مولفه‌ پایداری اقتصاد بیانجامد. با تولید داخلی محصولات می‌توان به صرفه جویی ارزی دست پیدا کرد و هزینه خرید محصول را در داخل کشور وارد چرخه اقتصاد کرد.

تولید انبوه قطار ملی علاوه بر کاهش ارزبری، می‌تواند پتانسیل صادرات را هم برای مجموعه ایجاد کند که همین مهم سبب اضافه شدن رونق بیشتری به سیستم می‌شود.

همچنین یکی از ابعاد و آثار اجتماعی، تولید انبوه قطار ملی، بکارگیری نیروی کار و ایجاد اشتغال است. یک شغل پایدار به تأمین معیشت افراد کمک می‌کند و افزون بر آن سبب دوری افراد از بزهکاری و جرائم می‌شود.

پایان/ همسونیوز