فاضلاب کارخانه اترک دامن‌گیر آب اصفهان
خبرگزاری مهر – گروه استان‌ها- ندا سپاهی: بزرگترین کارخانه بازیافت کاغذ خاورمیانه در ۵۵ کیلومتری جنوب غرب شهر اصفهان با گذشت چهارده سال فعالیت، هنوز سیستم تصفیه فاضلاب ندارد و فاضلاب بسیار آلوده خود را در محیطی بیرون از کارخانه که نزدیک به باغات مثمر و اراضی کشاورزی است رها می‌کند.
رهاسازی فاضلاب کارخانه خمیر و کاغذ اترک در حوضچه‌های غیراستاندارد بالادست چاه‌های فلمن، تصفیه خانه آب باباشیخعلی و رودخانه زاینده‌رود معضلی است که باگذشت بیش از یک دهه همچنان ادامه دارد. پیگیری‌های قضائی اداره محیط‌زیست نیز طی این سال‌ها تأثیر چندانی بر عزم مدیران اترک نداشته است و گویی تحریم‌های اقتصادی را بهانه مناسبی برای توجیه آلوده کردن محیط‌زیست می‌دانند.
بررسی‌های میدانی خبرنگار مهر حاکی‌است فاضلاب صنایع خمیر و کاغذ اترک کماکان در چهار حوضچه تخلیه می‌شود. منهول فاضلاب کارخانه اترک در فاصله حدود یک کیلومتری این کارخانه قرار داده شده است و فاضلاب با خروج از این منهول و گذر از آبراهه‌های غیر عایق به حوضچه اول می‌رسد، سرریز حوضچه اول نیز در حوضچه‌های دوم و سوم و چهارم موسوم به حوضچه تبخیری تخلیه می‌شود. این حوضچه‌ها عایق نبوده و به دلیل نفوذپذیری بسیار بالای جنس خاک این منطقه، مانداب‌های بسیار آلوده به منابع آب زیر زمینی می‌رسد.
بخشی از فاضلاب بعد از جاری شدن در مسیر آبراهه در استخرهایی ذخیره و برای آبیاری درختان غیر مثمر و البته بعضاً مثمر استفاده می‌شود و مابقی از طریق چاه و قنات‌های موجود در مسیر آبراهه به زیر زمین دفع می‌شود.
بوی گوگرد و فاضلاب انسانی در فضای این منطقه به ویژه در نزدیکی حوضچه‌ها می‌پیچد و احساس خفگی به انسان دست می‌دهد. حوضچه‌هایی مملو از مانداب‌های کف‌آلود که با نیزارهای رنگ و رو پریده و هجوم حشرات موذی احاطه شده‌اند. در اطراف حوضچه‌ها رد پای دام نیز دیده می‌شود.
یکی از اهالی روستای نوگوران از توابع شهر باغشاد شهرستان لنجان به خبرنگار مهر می‌گوید که دامداران بعضاً در این اراضی گوسفند و دام خود را به چرا می‌برند و دام از آب موجود این منطقه می‌آشامد.
او می‌گوید گاهی شب‌ها بخاطر فعالیت کارخانه اترک بوی بد مردم روستا را اذیت می‌کند و چند سالی است که بیماری‌های مختلف در بین مردم این آبادی افزایش پیدا کرده است.
نفوذ فاضلاب به منابع آب زیرزمینی تهدیدی جدی برای آلودگی منابع آب سطحی و زیرزمینی به شمار می‌رود زیرا فاضلاب صنایع تولید کاغذ از چوب و یا کاغذهای باطله بسیار آلوده است.
کارشناسان محیط‌زیست می‌گویند فاضلاب این واحدها به طور عمده حاوی مواد آلی، نوسانات ph، مواد جامد، فلزات سنگین، مواد سمی با ترکیبات شیمیایی پیچیده، آمونیاک، چربی و روغن، فنل ها، سولفیت‌ها، ازت، فسفر، مواد محلول، کلیفرم ها، رنگ و کدورت است.
نتایج آزمایشگاهی فاضلاب خروجی کارخانه اترک و تأثیر پذیری منابع آب زیرزمینی، نشان می‌دهد فاضلاب صنایع خمیر و کاغذ اترک در پارامترهای میکروبی، BOD، COD فاقد استاندارد لازم برای تخلیه به محیط بوده و غلظت اندازه گیری شده ترکیبات فنولی و لیگنین (شاخص آلودگی صنایع کاغذ) در فاضلاب خروجی بالا است.
به گفته کارشناسان پارامترهای COD، BOD و نیترات از جمله آلاینده‌های مقاوم هستند که تا مدت‌ها بر منابع آب سطحی و زیرزمینی اطراف تأثیر می‌گذارند.
همچنین بررسی خبرنگار مهر نشان می‌دهد نتایج آنالیز آب زیرزمینی بیانگر این مساله است که غلظت ترکیبات فنولی و لیگنین در آب زیرزمینی نسبت به نمونه برداری دوره‌های قبل افزایش داشته و آلودگی فاضلاب صنعتی در حال افزایش و پیشروی در آب زیرزمینی منطقه است.
کارخانه اترک اصفهان سال ۱۳۹۹ برای همکاری با محیط زیست در قالب طرح مپسا و کاهش آلایندگی خود ابراز تمایل کرده بود اما با وجود گذشت چهار سال از چراغ سبز مدیران این کارخانه برای کاهش آلودگی، علی رغم پیگیری‌های قضائی محیط‌زیست و ورود مدیریت بحران استانداری اصفهان نه تنها تاکنون اقدام خاصی توسط اترک نشده است بلکه بررسی‌ها نشان می‌دهد میزان مصارف آب این کارخانه در ماه‌هایی طی دو سال اخیر بیش از ۶۰ لیتر بر ثانیه بوده و فاضلاب خروجی آن در محیط نیز افزایش یافته است.
پساب خروجی اترک استانداردهای محیط‌زیست را ندارد
در همین ارتباط فاطمه محمدی رئیس اداره حفاظت محیط‌زیست شهرستان لنجان به خبرنگار مهر می‌گوید: کارخانه اترک از سال گذشته تاکنون به دنبال پیگیری‌های قضائی محیط‌زیست، برای کاهش آلایندگی اقداماتی چون استفاده از آبگیر لجن انجام دادند و اکنون لجن را کامل خشک می‌کنند.
وی می‌افزاید: بخشی نیز برای بازچرخانی آب در نظر گرفتند که حجم فاضلاب کم شود و یکسری دیفیوزرهای تصفیه خانه را تعویض کردند. این اقدامات شده اما همچنان پساب خروجی این کارخانه به استانداردهای محیط‌زیست نرسیده است و مدیران اترک در پاسخ گفته‌اند که توسعه تصفیه خانه و آوردن تجهیزات زمان‌بر است.
رئیس اداره حفاظت محیط زیست شهرستان لنجان می‌افزاید: صحبت مدیران اترک این است که به دلیل تحریم نمی‌توانیم قطعات وارد کنیم و کارشناسان خارجی به ایران نمی آیند.
تأثیر آلودگی پساب اترک بر سفره‌های آب زیرزمینی مشهود است
همچنین احمدرضا لاهیجان زاده مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان در این باره به خبرنگار مهر می‌گوید: مشکل پساب کارخانه اترک پیچیده نیست و فکر می‌کنم مساله آلایندگی آن با استفاده از تکنولوژی‌های داخل کشور قابل حل است و عزم و دانش آن در کشورمان وجود دارد.
وی می‌افزاید: باید توجه داشت که ماهیت کارخانه بازیافت کاغذ اترک زیست محیطی محسوب می‌شود زیرا بازیافت کاغذ را انجام می‌دهد که این امر در نوع خود، کاری محیط‌زیستی است اما مشکلی که اکنون کارخانه اترک دارد موضوع پساب تولیدی است که در این کارخانه اتفاق می‌افتد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان ادامه می‌دهد: این کارخانه زمانی که احداث می‌شود با تأخیر تصفیه خانه آن نیز به بهره برداری می‌رسد که متناسب با ظرفیت زمان خود در آن مقطع توانست مساله آلودگی آب را کنترل کند اما به تدریج این کارخانه ظرفیت خود را افزایش داد و این تصفیه خانه پاسخگوی ظرفیت جدید این کارخانه نبود و مجدد پساب آلوده‌ای به وضع موجودی که داشت، اضافه شد.
لاهیجان زاده خاطرنشان می‌کند: پساب این کارخانه بعد از تصفیه در قالب استانداردهای محیط‌زیست نیست به حوضچه‌ای در بیرون از کارخانه هدایت می‌شود که این سبب شده آلودگی روی سفره‌های آب زیرزمینی به صورت بالقوه و بعضاً بالفعل اثر گذار باشد.
وی با بیان اینکه اداره محیط‌زیست از این کارخانه چندین بار به مراجع قضائی شکایت کرد، می‌گوید: مدیران اترک برنامه زمان بندی برای رفع آلایندگی ارائه دادند و در عین حال در لیست صنایع آلاینده هم قرار گرفتند ولی آن برنامه زمان‌بندی متناسب با زمان و تعهدی که ایجاد کرده بود پیش‌نرفت و دو سه ماه قبل که شخصاً از این کارخانه بازدید داشتم، مجدد پیگیری‌های قضائی و عوارض آلایندگی را دنبال کردیم.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان با اشاره به اینکه اترک به تازگی طرح جدیدی را ارائه و تجهیزاتی را از کشور هند وارد کرده است، اضافه می‌کند: این کارخانه توانسته است بخشی از مصارف آب خود را کاهش دهند که این بر کاهش پساب تولیدی مؤثر بود اما هنوز مشکل برطرف نشده است.
پیگیری قضائی برای آلودگی اترک تا حصول نتیجه
لاهیجان زاده می‌افزاید: اترک طرح دیگری را نیز برای سیستم تصفیه فاضلاب ارائه کرده است که در قالب آن طرح کار را پیش می‌برند و ما نیز کامل بر برنامه‌های این کارخانه نظارت خواهیم داشت اما در عین حال تا زمانی که مشکل آلودگی را برطرف نکند در لیست عوارض آلایندگی خواهد بود.
وی خاطرنشان می‌کند: کارخانه اترک اگر نتواند برنامه خود را طبق جدول زمان‌بندی ارائه شده، اجرا کند ما از طریق مراجع قضائی درخصوص این کارخانه اقدام خواهیم کرد.
مدیرکل حفاظت محیط زیست استان اصفهان می‌گوید: با وجود این، در بازدیدی که از مجتمع و کارخانه اترک داشتم مجموعه مدیران این کارخانه مایل به رفع این مشکل هستند؛ با کشورهای مختلف وارد مذاکره شدند که سیستم تکمیلی پساب را راه اندازی کند تا پساب تولیدی را یا در اختیار صنایع مشابه قرار دهند یا خود از پساب استفاده کنند.
تسریع در اجرای طرح تصفیه تکمیلی کارخانه اترک ضروری است
منصور شیشه فروش مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان به خبرنگار مهر می‌گوید: یکی از معضلات کارخانه خمیر کاغذ اترک در لنجان این است که پساب این کارخانه مناطق را آلوده می‌کند.
وی اضافه می‌کند: چندین جلسه و بازدید توسط کمیته‌ای متشکل از کارشناسان مرکز بهداشت استان، شرکت آب منطقه‌ای و اداره کل حفاظت محیط‌زیست اصفهان از این کارخانه انجام و ارزیابی انجام شد.
مدیرکل مدیریت بحران استانداری اصفهان با اشاره به اینکه کارخانه اترک برنامه زمان‌بندی برای رفع آلایندگی ارائه داد، می‌افزاید: سرمایه گذار برای راه اندازی تصفیه تکمیلی پساب کارخانه مشخص شده است.
شیشه فروش با بیان اینکه استاندارد نبودن پساب و ایزوله نبودن لاگن‌های تخلیه فاضلاب از معضلات این کارخانه است، خاطرنشان می‌کند: با پیگیری‌های انجام شده برای مدیریت پسماند این کارخانه اقدام شده است اما به هرحال تاکید بر تسریع در طرح تصفیه تکمیلی و ثانویه این کارخانه است که آلودگی تولید نکند.
خبرنگار مهر کوشید تا با مدیران کارخانه خمیر کاغذ اترک اصفهان نیز گفت‌وگو کند اما مسئولان این کارخانه حاضر پاسخگویی نبودند. اما همچنان این سوال مطرح است که آیا این بار مدیران بزرگترین کارخانه بازیافت کاغذ در ایران و خاورمیانه برای ساماندهی وضعیت فاضلاب کارخانه عزمی دارند یا مانند ۱۴ سال گذشته، به بهانه‌های مختلف فعالیت آلاینده و آلودگی منابع آب و خاک که تهدید سلامت جامعه است، ادامه خواهند داد؟
یادآوری این نکته ضروری است که در منطقه‌ای که کارخانه اترک اصفهان بنا شده بین آب‌های سطحی و آب‌های زیرزمینی (interaction اثر متقابل) وجود دارد.
به گفته کارشناسان زمین‌شناسی پادگانه‌های آبرفتی اطراف زاینده رود نفوذپذیری بالا و قابلیت انتقال زیادی دارد. در این منطقه هر آبی که به منابع آب زیرزمینی نفوذ کند چند صد متر پایین‌تر به یک چشمه زیر سطح زمین می‌رسد و از این راه در رودخانه زاینده رود تخلیه شود و این گونه هم‌منابع آب سطحی و هم زیرزمینی حوضه زاینده رود در این محدوده از شهرستان لنجان آلوده می‌شود.
کارخانه خمیر کاغذ اترک در فاصله ۵۵ کیلومتری جنوب غربی شهر اصفهان در شهرک صنعتی فولاد زرین شهر قرار دارد. این مجموعه بزرگترین کارخانه کاغذ خاورمیانه شناخته می‌شود که از سال ۱۳۸۸ با همکاری شرکت نورکم آلمان در زمینی به مساحت ۲۰۰ هکتار ساخته و راه اندازی شد.