گشت و گذار در پایگاه های مردمی دوران انقلاب اسلامی ایران

همشهری آنلاین- مهدیه تقوی‌راد: در این گزارش با برخی از مساجد مهم تهران که در پیشبرد و پیروزی انقلاب اسلامی نقش تاثیر گذاری داشتند، آشنا می‌شوید، ‌مساجدی با ویژگی‌های خاص و معماری چشم‌نواز که می توانید از آنها به عنوان پایگاه‌های پیروزی انقلاب اسلامی و جاذبه گردشگری تاریخی بازدید کنید.

مسجد سید عزیزالله

موقعیت:بازار تهران، بازار چهارسوق

نزدیکترین ایستگاه اتوبوس: گلوبندک

نزدیکترین ایستگاه مترو: ۱۵ خرداد و خیام

روز و ساعت فعالیت: از نماز صبح تا بعد از نماز مغرب و عشا

پایگاه مبارزات علنی انقلابی

بنای این مسجد مربوط به دوران فتحعلی شاه قاجار بوده و با شماره ملی ۴۱۵ به ثبت آثار ملی ایران رسیده است.مسجد سید عزیزالله کاشی‌کاری های زیبا، چهار ایوان و گنبد دو پوششی دارد که با سردر مسجد، جلوخانه، هشتی، صحن و شبستان کامل می‌شود. نقش این مسجد در مبارزات ضد طاغوت ستمشاهی با سخنرانی‌های مرحومان آیت‌الله خوانساری، حجت‌الاسلام فلسفی و حجت‌الاسلام تنکابنی در مقاطع سرنوشت ساز کودتای ۲۸ مرداد و قیام ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ در تاریخ ایران ثبت شده است. این مسجد به پایگاهی برای مبارزه علنی علما، بازاریان و مردم با رژیم پهلوی تبدیل شده بود.

مسجد ارک

موقعیت: چهارراه گلوبندک، خیابان پانزده خرداد، ‌ خیابان داور

نزدکترین ایستگاه اتوبوس: خیام

نزدیکترین ایستگاه مترو: پانزده خرداد

روز و ساعت فعالیت: از نماز صبح تا بعد از نماز مغرب و عشا

آغازگر قیام 15 خرداد

این مسجد تاریخی در دوره قاجار و زمان حکومت فتحعلیشاه بنا و به نام مسجد مادرشاه شناخته شد. بعد از بازسازی در سال ۱۳۲۸ به نام ارک نامگذاری شد. این مسجد معماری ویژه ای ندارد. در ورودی مسجد یک حیاط بزرگ وجود دارد که در سمت چپ آن شبستان با درهای متعدد در مقابل دید حاضر قرار دارد. محمد تقی فلسفی از خطیبانی است که در دوران مبارزه با حکومت پهلوی در این مسجد سخنرانی می کرد و قیام ۱۵ خرداد نیز در سال ۱۳۴۲ از این مسجد آغاز شده است. آغاز فعالیت‌های سیاسی در مسجد ارک مربوط به ۳۰ تیر سال ۱۳۳۱ است که مردم در حمایت از محمد مصدق، نخست‌وزیر وقت ایران و مخالفت با حکومت پهلوی، بازار را تعطیل و در این مسجد تجمع کردند.

مسجد لرزاده

موقعیت: میدان خراسان، خیابان خراسان، ‌خیابان لرزاده

نزدیکترین ایستگاه اتوبوس: زیبا

نزدیکترین ایستگاه مترو: مترو قیام

روز و ساعت فعالیت: هر روز هنگام اقامه نماز

ستاد انقلابیون

گروه فداییان اسلام با همراهی شهید نواب صفوی از نخستین گروه‌هایی بود که این مسجد را پاتوق مبارزاتی خود کرد. مسجد لرزاده با ۱۱۰۰ متر مساحت دارای شبستان‌های مردانه و زنانه است. طاق های هفت کاسه، ستون های متعدد و محرابی با کاشی کاری فیروزه ای از مشخصات معماری قاجاری است که می توانید در این مسجد مشاهده کنید. این مسجد در اوایل دهه ۲۰ محلی برای تجمع گروه های مبارز انقلابی بود. تشکیل ستادی برای هدایت راهپیمایان در روزهای تاسوعا و عاشورای سال ۱۳۵۷ از دیگر فعالیت های مهم انقلابی در مسجد لرزاده بود.

مسجد جلیلی

موقعیت: میدان فردوسی، ‌خیابان ایرانشهر

نزدیکترین ایستگاه اتوبوس: میدان فردوسی

نزدیکترین ایستگاه مترو: فردوسی

روز و ساعت فعالیت: هر روز هنگام اقامه نماز

پایگاه نیروهای مذهبی

مسجد جلیلی از مساجد انقلابی است که به عنوان یکی از کانون های مبارزه بر علیه رژیم پهلوی، از آغاز دهه‌ چهل فعالیت‌های سیاسی خود را با امام جماعت آن دوره یعنی آیت الله محمدرضا مهدوی کنی آغاز کرد. محل اولیه ساخت مسجد جلیلی، باغی متعلق به حاج مهدی جلیلی فرشچی بوده که هر سال در ماه‌های محرم و صفر، مجلس‌ روضه‌خوانی‌ در آن‌ برپا می‌کرد. در سال ۱۳۳۵ پیشنهاد ساخت مسجد در باغ داده شد. در پی قیام ۱۵ خرداد سال ۱۳۴۲ و تبعید امام(ره)، مسجد جلیلی به کانونی برای فعالیت‌های سیاسی تبدیل شد. آیت الله مهدوی کنی، امام جماعت مسجد از مبارزان انقلابی بود که با تشکیل کلاسهای آموزشی و تشکیل گروه امدادگر بیماران و مستمندان آبرومند به فعالیتهای مثبت و موثری در دوره انقلاب اسلامی ‌پرداخت.

مسجد امام خمینی(ره) ‌

موقعیت: خیابان پانزده خرداد، روبروی خیابان ناصرخسرو

منبر مرمرین

این مسجد که به دستور فتحعلی‌ شاه قاجار ساخته شد، در ابتدا به نام مسجد سلطانی و بعدها به مسجد شاه معروف شده بود. پس از پیروزی انقلاب نام امام خمینی(ره) روی آن گذاشتند. این مسجد ۱۱ هزار متر مربع وسعت دارد. سه سردر در بخش‌های شمالی، شرقی و غربی برای این مسجد ساخته شده که سردر غربی مسجد به بازار بزرگ و سردر شرقی آن به بازار صحافان ختم می‌شود. سردر شمالی اصلی‌ترین ورودی مسجد است که در خیابان پانزده خرداد قرار دارد. این سردر، ۱۷ پله سنگی دارد که پایین‌تر از خیابان قرار گرفته‌اند. صحن و حوض زیبای مسجد یکی از جذابیت‌های اصلی مسجد هستند. منبر مسجد نیز از ۱۲ پله مرمرین ساخته شده است. مسجد امام خمینی(ره) ‌ دارای دو ایوان شمالی و جنوبی است. ایوان شمالی این مسجد، بزرگ‌ترین ایوان است که نمازگزاران آن را با نام شبستانی تابستانی می‌خوانند. در بالای ایوان شمالی، گلدسته‌های کاشی‌کاری شده خواهید دید که در میان آن ساعتی برپایه‌ کاشی قرار گرفته‌ است. گنبدخانه دارای فضایی مربعی شکل است و در بخش پشتی ایوان جنوبی مسجد شاه قرار گرفته‌ است.

نقش‌آفرینی در دوره‌های تاریخی

این مسجد در دوره‌های تاریخی مختلف، شاهد اتفاقات زیادی بوده است. علی رزم‌آرا، نخست‌وزیر وقت ایران در ۱۶ اسفند ۱۳۲۹ در محوطه مسجد ترور شد. سخنرانی های تاریخی محمد تقی فلسفی در سال ۱۲۹۵ نیز که به صورت زنده از رادیو پخش می‌شد در این مسجد انجام شد. این مسجد در زمان شکل‌گیری نهضت مشروطه نیز با میزبانی از جلسه بازاریان پس از به چوب بسته شدن بازرگانان نقش مهمی در مبارزات ایفا کرده بود. این مسجد سال‌های بعد در زمان پیروزی انقلاب اسلامی بدل به کانون تجمع مبارزان انقلابی شد. در زمان مبارزات انقلاب اسلامی به دلیل قرار گرفتن این مسجد در کانون بازار، به عنوان مرکزی برای ارتباط روحانیون و بازاریان محسوب می‌شد این مسجد به محلی برای مبارزه علنی علما، بازاریان و مردم با رژیم پهلوی تبدیل شد. این مسجد نقش مهمی در قیام ۱۵ خرداد و حوادث بعد از آن تا سال ۱۳۴۳ دارد.