علت درد کمر و پهلو در مردان از نظر دکترهای کمردرد چیست؟

به گفته دکتر دامون آزاد، فلوشیپ فوق تخصصی درد و متخصص کمردرد در تهران ، کمردرد و دردهای مرتبط با آن «از شایع‌ترین شکایاتی است که بیماران به خاطر درد آزار دهنده آن به پزشک مراجعه می‌کنند». هنگامی که این درد به طور همزمان در ناحیه کمر و پهلو در مردان بروز می‌کند، وضعیتی پیچیده و گاه نگران‌کننده ایجاد می‌شود.

این عارضه متداول، طبق اظهار دکتر محمدحسین دلشاد، دبیر انجمن بررسی و مطالعه درد ایران، ممکن است تا ۸۵ درصد افراد را در طول زندگی درگیر سازد و می‌تواند ناشی از علل متفاوتی، از کشیدگی‌های عضلانی خفیف تا شرایط بسیار جدی مانند پارگی آنوریسم آئورت شکمی یا عفونت‌های حاد کلیوی باشد؛ همین تنوع گسترده علل، در کنار پیچیدگی ساختار آناتومیک ناحیه کمر و پهلو و پدیده درد ارجاعی، تشخیص دقیق علت اصلی را برای پزشکان به یک چالش تبدیل می‌کند.

دکتر دلشاد همچنین اشاره دارد که بیش از ۲۵ درصد این کمردردها احتمالاً مزمن می‌شوند که بخش مهمی از این مزمن شدن با الگوهای نامناسب زندگی امروزی مانند کم‌تحرکی، نشستن طولانی‌مدت و تغذیه نامناسب مرتبط است. از این رو، تشخیص به‌موقع و صحیح علت درد، نقش کاملاً حیاتی در مشخص کردن وضعیت آینده بیمار (پیش‌آگهی) و انتخاب بهترین روش درمانی دارد و هرگونه تأخیر در تشخیص می‌تواند پیامدهای بسیار زیان‌باری داشته باشد؛ هدف این مقاله نیز ارائه یک بررسی جامع و علمی از علل، روش‌های تشخیص و درمان‌های موجود برای درد کمر و پهلو در مردان است.

شیوع و اهمیت توجه به درد کمر در مردان

کمردرد به طور کلی یکی از شایع‌ترین دلایل مراجعه به پزشک و ناتوانی در سطح جهان به شمار می‌رود و درصد قابل توجهی از مردان نیز در طول زندگی خود این درد را تجربه می‌کنند؛ این وضعیت می‌تواند عملکرد روزانه فرد را محدود کرده و تأثیر منفی قابل توجهی بر کیفیت زندگی او بگذارد. هرچند باوری عمومی وجود دارد مبنی بر اینکه مردان ممکن است به دلیل کلیشه‌های جنسیتی، کمتر از زنان برای دردهای رایجی مانند کمردرد به دنبال مراقبت پزشکی باشند، اما یک مطالعه مروری دقیق و سیستماتیک در سال ۲۰۱۱ انجام شد، نشان داد که شواهد علمی محکم و یکسانی برای پشتیبانی از این باور، حداقل در خصوص کمردرد، وجود ندارد و داده‌های موجود در این زمینه ضعیف و متناقض هستند؛ بنابراین، فارغ از تصورات رایج، توجه به علامت کمردرد و پیگیری علت آن در مردان از اهمیت بالایی برخوردار است و نباید آن را کم‌اهمیت تلقی کرد.

آناتومی پیچیده کمر و پهلو: کلید درک درد

برای فهمیدن دلایل احتمالی درد، شناخت ساختار ناحیه کمر و پهلو ضروری است؛ ستون فقرات کمری که از پنج مهره (L1 تا L5) تشکیل شده، به همراه دیسک‌های بین مهره‌ای که مانند ضربه‌گیر عمل می‌کنند، مفاصل کوچک پشتی (فاست) که به ثبات کمک می‌کنند و رباط‌های متعدد، چارچوب اصلی این ناحیه را می‌سازند. عضلات مهمی مانند عضلات کنار ستون فقرات (پارااسپاینال)، عضله مربع کمری (در دیواره پشتی شکم) و عضله پسواس (اتصال‌دهنده کمر به ران) نیز نقش بسیار مهمی در حرکت و پایداری کمر دارند. هرگونه آسیب یا التهاب در این استخوان‌ها، دیسک‌ها، مفاصل، رباط‌ها یا عضلات می‌تواند باعث ایجاد درد موضعی در کمر شود که گاهی به پهلو یا باسن هم کشیده می‌شود؛ این نوع درد که مستقیماً از این ساختارها (پوست، عضله، مفصل یا استخوان) ناشی می‌شود، “درد سوماتیک” نام دارد و معمولاً تیز، با محل دقیق و مشخص است و با حرکت دادن یا لمس کردن آن ناحیه بدتر می‌شود.

فضای خلف صفاقی و پدیده درد ارجاعی

علت اصلی پیچیدگی در تشخیص درد کمر و پهلو، وجود فضایی در پشت حفره شکم به نام “خلف صفاق” و پدیده‌ای به نام “درد ارجاعی” است؛ در این فضا، اعضای مهمی مانند کلیه‌ها، لوله‌های ادراری (حالب‌ها)، پانکراس، بخش‌هایی از روده و رگ‌های خونی بزرگی مثل آئورت قرار گرفته‌اند. رشته‌های عصبی که پیام درد را از این اعضای داخلی (درد احشایی) و همچنین از استخوان‌ها و عضلات (درد سوماتیک) به مغز می‌برند، در نخاع به یکدیگر می‌رسند یا به اصطلاح دچار “همگرایی عصبی” می‌شوند. این همگرایی باعث می‌شود مغز گاهی اوقات اشتباه کند و درد ناشی از یک عضو داخلی را به پوست یا عضله‌ای در ناحیه کمر یا پهلو که از همان مسیر عصبی پیام می‌گیرد، نسبت دهد؛ به این پدیده، درد ارجاعی گفته می‌شود. خودِ درد احشایی نیز معمولاً گنگ، عمیق، با محل نامشخص است، گاهی حالت گرفتگی یا فشار دارد و ممکن است با حالت تهوع، استفراغ یا تعریق همراه باشد.

عصب‌دهی مشترک ریشه بسیاری از ابهامات تشخیصی است

بر اساس تحقیقات ارائه شده توسط هاجز و بری، ۱۹۷۵ ، اعصاب حسی که پیام درد را از کلیه‌ها و لوله‌های ادراری (حالب‌ها) منتقل می‌کنند، عمدتاً وارد بخشی از نخاع در سطح مهره‌های سینه‌ای دهم تا کمری اول (T10-L1) می‌شوند؛ نکته بسیار مهم این است که دقیقاً همین بخش از نخاع، حس درد را از تعداد زیادی عضو دیگر مانند بخش‌هایی از دیافراگم، روده بزرگ، آپاندیس، دوازدهه، روده کوچک، کیسه صفرا، پانکراس، طحال، آئورت شکمی و حتی بیضه‌ها در مردان نیز دریافت می‌کند. این عصب‌دهی مشترک و گسترده به خوبی توضیح می‌دهد که چرا یک مشکل در هر کدام از این اعضای متفاوت می‌تواند خودش را به صورت درد در ناحیه کمر یا پهلو نشان دهد و به سادگی با دردهای رایج‌تر ناشی از عضلات یا ستون فقرات اشتباه گرفته شود.

همین پدیده “تقلید” علائم، همانطور که پزشکان دیگری مانند دکتر داود نیز تأکید کرده‌اند، نشان می‌دهد چقدر گرفتن شرح حال کامل و انجام معاینه دقیق توسط پزشک، پیش از هرگونه تصمیم‌گیری یا اتکای صِرف به نتایج آزمایش‌ها، اهمیت حیاتی دارد.

علل شایع درد کمر و پهلو در مردان: دسته‌بندی بر اساس منشاء

علل ایجادکننده درد در ناحیه کمر و پهلوی مردان بسیار متنوع هستند و می‌توان آن‌ها را بر اساس سیستم ارگانی که درگیر شده است، دسته‌بندی کرد تا درک بهتری از تشخیص افتراقی آن‌ها حاصل شود.

دسته بندی علت شناسی (Etiologic Category)	بیماری‌ها/شرایط کلیدی (Key Conditions/Entities)	سرنخ‌های بالینی کلیدی (علائم و نشانه‌ها) (Key Clinical Clues – Symptoms & Signs)	رویکرد تشخیصی اولیه/کلیدی (Primary/Key Diagnostic Approach)	ملاحظات/اشتباهات رایج مرتبط (Related Considerations/Pitfalls)
اسکلتی-عضلانی (Musculoskeletal)	کشیدگی عضله/لیگامان، فتق دیسک (HNP)، آرتروپاتی فاست، تنگی کانال نخاعی، شکستگی فشاری، LSTV	درد مکانیکال (بدتر با حرکت، بهتر با استراحت)، حساسیت موضعی، رادیکولوپاتی (درد انتشاری به پا)، لنگش نوروژنیک	شرح حال و معاینه فیزیکی (آزمون‌های SLR، عصبی)، MRI ستون فقرات (در صورت علائم عصبی/قرمز/مقاوم)، X-ray (محدود، برای شکستگی/هم‌ترازی)	شیوع بالا؛ می‌تواند علل جدی‌تر را بپوشاند (خطای اتکاء). LSTV در مردان جوان یک علت قابل توجه است.
ادراری-تناسلی (Urogenital)	سنگ کلیه/حالب، پیلونفریت، پروستاتیت، انفارکتوس/آنوریسم شریان کلیوی (RAA)، تومور کلیه (RCC)، آبسه کلیوی، هیدرونفروز، پیچ خوردگی بیضه (ارجاعی)	کولیک کلیوی (درد شدید، انتشار به کشاله ران/بیضه)، تب/لرز + CVA tenderness (پیلونفریت)، هماچوری، دیزوری، علائم ادراری انسدادی/تحریکی	آنالیز ادرار (حیاتی!)، CT بدون کنتراست (استاندارد طلایی سنگ)، سونوگرافی کلیه (+داپلر برای RAA/هیدرونفروز)، CT با کنتراست (عفونت پیچیده/تومور/انفارکتوس)، کشت ادرار	عدم انجام UA یک خطای رایج است. RAA می‌تواند شبیه کیست باشد. درد پهلو در UTI تب‌دار ارزش تشخیصی محدودی دارد. پروستاتیت می‌تواند باعث کمردرد شود.
گوارشی (Gastrointestinal)	آپاندیسیت (رتروسکال)، پانکراتیت، دیورتیکولیت، کوله‌سیستیت (نادر)	درد شکم با انتشار احتمالی به کمر/پهلو، تهوع/استفراغ، تغییر اجابت مزاج، حساسیت شکمی، درد اپی‌گاستر با انتشار به پشت (پانکراتیت)	آزمایش خون (آمیلاز/لیپاز، CBC، CRP)، CT شکم/لگن با کنتراست، سونوگرافی شکم	آپاندیسیت رتروسکال می‌تواند با درد پهلو/کمر تظاهر کند و با علل ادراری/اسکلتی اشتباه شود.
عصبی (Neurological)	هرپس زوستر (زونا)، رادیکولوپاتی (غیر دیسکی)، سندرم دم اسبی (CES)	درد سوزاننده/تیرکشنده در مسیر درماتوم، بثورات وزیکولی (زونا)، نقص عصبی پیشرونده (ضعف، بی‌حسی ناحیه زینی، اختلال اسفنکتری در CES)	معاینه عصبی دقیق، MRI ستون فقرات (اورژانسی در شک به CES)، بررسی پوستی (برای زونا)	CES یک اورژانس جراحی است. درد زونا می‌تواند چند روز قبل از بثورات شروع شود و تشخیص را دشوار کند.
عروقی (Vascular)	آنوریسم آئورت شکمی (AAA – به‌ویژه نشت/پارگی)، دیسکسیون آئورت، انفارکتوس/دیسکسیون شریان کلیوی	شروع ناگهانی درد بسیار شدید کمر/پهلو/شکم، هیپوتانسیون/شوک (پارگی AAA)، توده شکمی ضربان‌دار، عدم تقارن نبض/فشار خون	CTA آئورت/کلیوی (روش انتخابی)، سونوگرافی FAST یا کنار تخت (برای AAA در بیمار ناپایدار)	AAA پاره شده یک اورژانس با مرگ‌ومیر بالا است. نیاز به شک بالینی بالا در مردان مسن/سیگاری.
انکولوژیک (Oncological)	متاستاز استخوانی (به‌ویژه پروستات)، تومور کلیوی (RCC)، تومورهای خلف صفاقی، میلوم متعدد	درد مداوم و پیشرونده، درد شبانه، کاهش وزن غیرقابل توضیح، سابقه سرطان، هماچوری (RCC)، علائم سیستمیک	تصویربرداری هدفمند (CT، MRI، اسکن استخوان)، PSA، بیوپسی	یافته‌های دژنراتیو در تصویربرداری نباید مانع بررسی بدخیمی در صورت وجود علائم قرمز شود.
سیستمیک/التهابی (Systemic/Inflammatory)	اسپوندیلوآرتروپاتی‌ها (مانند اسپوندیلیت آنکیلوزان – AS)	درد التهابی کمر (بهبود با فعالیت، بدتر با استراحت)، خشکی صبحگاهی طولانی، شروع در سنین جوانی (معمولاً زیر ۴۰)، علائم خارج مفصلی	مارکرهای التهابی (ESR/CRP)، HLA-B27، MRI مفاصل ساکروایلیاک	اغلب در مردان جوان دیده می‌شود و با درد مکانیکال شایع‌تر اشتباه گرفته می‌شود.

 

۱. علل اسکلتی-عضلانی: شایع‌ترین مقصران

بخش بزرگی از دردهای کمر و پهلو در مردان به مشکلات ساختاری یا عملکردی در سیستم اسکلتی-عضلانی مربوط می‌شود که شامل استخوان‌ها، مفاصل، دیسک‌های بین مهره‌ای، عضلات و رباط‌های ستون فقرات و اطراف آن است؛ این نوع علل، به‌ویژه برای دردهایی که ناگهانی شروع می‌شوند یا به فعالیت بدنی و وضعیت نامناسب بدن ارتباط دارند، شایع‌ترین دلایل مراجعه به پزشک هستند.

به گفته دکتر دامون آزاد، متخصص درد ، ساییدگی مفاصل کوچک پشت مهره‌ها (آرتروز مفاصل فاست) و بیرون‌زدگی دیسک بین مهره‌ای از جمله شایع‌ترین علل کمردرد محسوب می‌شوند؛ تنگ شدن کانال نخاعی نیز که اغلب پس از ۵۰ سالگی و به دنبال آرتروز ایجاد می‌شود، می‌تواند علت دیگر درد باشد. بیرون‌زدگی دیسک علاوه بر دردی که به پاها می‌زند، ممکن است با حس برق‌گرفتگی، سوزن‌سوزن شدن یا بی‌حسی در مسیر عصب همراه باشد. همانطور که دکتر دلشاد توضیح می‌دهد، دیسک‌ها با افزایش سن به تدریج آب خود را از دست می‌دهند (دهیدراتاسیون) که این امر باعث کاهش ارتفاع و توانایی ضربه‌گیری آن‌ها شده و آن‌ها را نسبت به ساییدگی و بیرون‌زدگی آسیب‌پذیرتر می‌کند؛ همچنین لازم به ذکر است که درد ناشی از ساییدگی مفاصل فاست گاهی با روش‌های خاصی مانند از بین بردن عصب‌های کوچک آن مفصل با امواج رادیویی (RF) قابل کنترل است.

کشیدگی عضلات و رگ‌به‌رگ شدن لیگامان‌ها؛ آسیبی شایع اما گذرا

یکی از متداول‌ترین دلایل کمردرد حاد، کشیدگی فیبرهای عضلانی یا آسیب دیدن رباط‌های (لیگامان‌های) حمایت‌کننده ستون فقرات است. این آسیب‌ها معمولاً در پی استفاده بیش از حد از عضلات، بلند کردن ناگهانی یا نادرست اجسام سنگین، یا انجام حرکات چرخشی ناگهانی رخ می‌دهند. درد ناشی از کشیدگی یا رگ‌به‌رگ شدن اغلب موضعی است، با لمس ناحیه آسیب‌دیده حساسیت وجود دارد و با حرکات ستون فقرات تشدید می‌شود. اگرچه این نوع درد می‌تواند آزاردهنده باشد، اما معمولاً خوش‌خیم بوده و با استراحت نسبی و درمان‌های اولیه بهبود می‌یابد.

فتق دیسک بین مهره‌ای؛ فشار بر ریشه‌های عصبی

دیسک‌های بین مهره‌ای مانند بالشتک‌هایی بین مهره‌ها عمل می‌کنند و از یک لایه خارجی محکم (آنولوس فیبروزوس) و یک هسته ژلاتینی نرم (نوکلئوس پولپوزوس) تشکیل شده‌اند. فتق یا بیرون‌زدگی دیسک (Herniated Nucleus Pulposus – HNP) زمانی اتفاق می‌افتد که هسته نرم داخلی از طریق پارگی در لایه خارجی، به بیرون رانده شده و به کانال نخاعی یا سوراخ‌های بین مهره‌ای وارد شود. این بیرون‌زدگی می‌تواند به ریشه‌های عصبی که از نخاع خارج می‌شوند، فشار وارد کند. علامت کلاسیک این فشار (که رادیکولوپاتی نامیده می‌شود)، درد تیرکشنده‌ای است که در مسیر عصب سیاتیک از کمر به باسن و سپس به پشت ران و ساق پا انتشار می‌یابد. علاوه بر درد انتشاری، فتق دیسک می‌تواند باعث درد موضعی در کمر یا حتی پهلو نیز شود. این عارضه در مردان جوان و میانسال شیوع بیشتری دارد.

آرتروز و آرتروپاتی مفاصل فاست؛ ساییدگی با گذر زمان

با افزایش سن و در اثر فشارهای مکرر طی سالیان، غضروف‌هایی که سطح مفاصل کوچک بین مهره‌ها (مفاصل فاست) را می‌پوشانند و همچنین خود دیسک‌های بین مهره‌ای، دچار ساییدگی و تغییرات تخریبی (دژنراتیو) می‌شوند. این فرآیند که به آن آرتروز (استئوآرتریت) یا آرتروپاتی مفاصل فاست گفته می‌شود، می‌تواند باعث ایجاد دردی معمولاً گنگ و موضعی در کمر شود. این درد ممکن است به پهلوها، باسن یا قسمت بالایی ران نیز انتشار یابد و مشخصاً با برخی حرکات مانند صاف کردن کمر به عقب (اکستانسیون) یا چرخش تنه تشدید شود.

تنگی کانال نخاعی؛ فضایی که برای اعصاب تنگ می‌شود

کانال نخاعی، فضایی استخوانی در طول ستون فقرات است که نخاع و ریشه‌های عصبی را در خود جای داده است. تنگی کانال نخاعی (Spinal Stenosis) به باریک شدن این فضا یا سوراخ‌های بین مهره‌ای (فورامن‌ها) که محل خروج ریشه‌های عصبی هستند، اطلاق می‌شود. این تنگی اغلب نتیجه تغییرات دژنراتیو ناشی از افزایش سن، مانند رشد خارهای استخوانی (استئوفیت‌ها) یا ضخیم شدن رباط‌های داخل کانال است. علامت مشخصه تنگی کانال نخاعی، “لنگش نوروژنیک” است؛ به این معنی که بیمار هنگام راه رفتن یا ایستادن طولانی‌مدت دچار درد، گرفتگی یا احساس سنگینی و ضعف در پاها می‌شود که با نشستن یا خم شدن به جلو (که کانال را موقتاً بازتر می‌کند) بهبود می‌یابد. درد موضعی کمر نیز در این بیماران شایع است و این عارضه بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود.

ناهنجاری‌های ساختاری مادرزادی (LSTV)؛ علتی پنهان در جوانان

گاهی اوقات، به‌ویژه در افراد جوان‌تر، ریشه کمردرد ممکن است یک مشکل ساختاری مادرزادی در ستون فقرات باشد؛ یک نمونه مهم از این مشکلات، وضعیتی به نام “مهره انتقالی کمری-خاجی” (LSTV) است که در آن، آخرین مهره کمر (معمولاً مهره پنجم یا L5) به جای داشتن یک مفصل کاملاً متحرک با استخوان پایینی خود یعنی خاجی (ساکروم)، به شکل غیرطبیعی به آن متصل شده یا حتی جوش خورده است.

یک مطالعه در سال ۲۰۱۸ بر روی مردان جوان (۱۸ تا ۴۰ ساله) که کمردرد داشتند ، نشان داد که این ناهنجاری به‌طور شگفت‌آوری شایع است و در حدود ۳۲ درصد آن‌ها دیده می‌شود؛ مهم‌تر اینکه، این تحقیق یک ارتباط معنی‌دار بین وجود این مهره انتقالی (به‌خصوص نوع I آن) و شروع زودهنگام ساییدگی و خرابی دیسک بین مهره‌ای و مفاصل کوچک (فاست) در همان سطح و سطح بالاتر از آن پیدا کرد. این یافته‌ها نشان می‌دهد که LSTV با تغییر نحوه توزیع فشار و حرکت در ستون فقرات، می‌تواند فرد را مستعد مشکلات ساییدگی زودرس کند و باید به عنوان یکی از دلایل احتمالی کمردرد در مردان جوان در نظر گرفته شود؛ تشخیص دقیق این وضعیت و انواع مختلف آن نیازمند بررسی دقیق تصاویر MRI، به‌خصوص تصاویری است که از نمای روبرو (کرونال) گرفته می‌شوند.

ساکروایلئیت؛ التهاب مفصل اتصال‌دهنده ستون فقرات و لگن

مفصل ساکروایلیاک، مفصلی قوی و با دامنه حرکتی کم است که استخوان خاجی (انتهای پایینی ستون فقرات) را به استخوان لگن متصل می‌کند. التهاب این مفصل که ساکروایلئیت نامیده می‌شود، می‌تواند باعث ایجاد درد در ناحیه پایین کمر، باسن و گاهی با انتشار به کشاله ران یا پهلو شود. ساکروایلئیت می‌تواند ناشی از علل مکانیکی (مانند فشار نامتقارن یا آرتروز)، عفونی (نادر) یا بیماری‌های التهابی سیستمیک مانند اسپوندیلیت آنکیلوزان باشد که در ادامه به آن پرداخته خواهد شد.

شکستگی فشاری مهره؛ نتیجه ضعف استخوان یا ضربه

کاهش ارتفاع ناگهانی یا تدریجی در جسم یک یا چند مهره، شکستگی فشاری نامیده می‌شود. شایع‌ترین علت آن پوکی استخوان (Osteoporosis) است که باعث ضعف استخوان‌ها شده و آن‌ها را مستعد شکستگی حتی با ضربات خفیف یا فشارهای روزمره می‌کند؛ این حالت بیشتر در افراد مسن دیده می‌شود. البته تروما یا ضربه‌های شدید نیز می‌توانند باعث شکستگی فشاری در هر سنی شوند. این شکستگی‌ها معمولاً باعث درد حاد و موضعی در محل مهره شکسته می‌شوند که با ایستادن یا حرکت تشدید می‌یابد و ممکن است درد به پهلوها نیز انتشار پیدا کند.

علل کمتر شایع اسکلتی-عضلانی

علاوه بر این دلایل شایع‌تر، مشکلات دیگری هم در سیستم اسکلتی-عضلانی وجود دارند که به ندرت می‌توانند باعث درد پهلو شوند؛ به عنوان مثال، بیرون‌زدگی دیسک در مهره‌های ناحیه قفسه سینه (دیسک توراسیک) یا التهاب و ساییدگی مفاصل بین دنده‌ها و مهره‌ها (مفاصل کوستوورتبرال)، مواردی هستند که در گزارش‌های پزشکی به آنها به عنوان علل نادر درد پهلو اشاره شده است [به طور مثال در مطالعه هاجز و بری، ۱۹۷۵].

برای درک بهتر مشکلاتی مانند فتق دیسک، خوب است با ساختار آن آشنا شویم؛ به نقل از فرارو دکتر سعید فارغ‌بال، جراح مغز و اعصاب، توضیح می‌دهد که دیسک بین مهره‌ای از یک هسته نرم و ژلاتینی در مرکز و یک لایه محکم و فیبری در اطراف تشکیل شده و مانند یک کمک‌فنر بسیار مهم عمل می‌کند. سلول‌های دیسک، رگ خونی مستقیمی ندارند و مواد غذایی مورد نیاز خود را از طریق انتشار مولکولی از مهره‌های بالا و پایین خود دریافت می‌کنند.

با بالا رفتن سن، دیسک‌ها توانایی خود برای نگهداری آب را از دست می‌دهند و خشک‌تر می‌شوند (دهیدراتاسیون)، که این مسئله آن‌ها را ضعیف‌تر و مستعد آسیب می‌کند؛ این آسیب‌ها می‌توانند از یک کم‌آبی ساده شروع شده و به بیرون‌زدگی خفیف (بالجینگ)، بیرون‌زدگی بیشتر (پروتروژن) و در نهایت پارگی کامل لایه خارجی و خروج محتویات هسته (اکستروژن یا فتق کامل) منجر شوند، که این مراحل پیشرونده می‌توانند باعث فشار بر روی ریشه‌های عصبی مجاور گردند.

۲. علل ادراری-تناسلی: مظنون اصلی دردهای پهلو

سیستم ادراری و تناسلی مردان یکی از منابع اصلی ایجاد درد در ناحیه پهلو و گاهی کمردرد همراه با آن است. طیف وسیعی از بیماری‌ها در این سیستم می‌توانند باعث بروز این علائم شوند که شناخت آن‌ها برای تشخیص افتراقی دقیق ضروری است.

سنگ کلیه و حالب: عامل شایع دردهای کولیکی

شاید بتوان گفت شناخته‌شده‌ترین و محتمل‌ترین علت درد شدید و ناگهانی در پهلو، وجود سنگ در کلیه‌ها یا به خصوص در لوله‌های باریک انتقال‌دهنده ادرار (حالب‌ها) است؛ حرکت این سنگ‌ها باعث بسته شدن مسیر ادرار شده که منجر به ورم کردن ناگهانی لوله‌ها و کلیه و همچنین گرفتگی (اسپاسم) عضلات دیواره لوله حالب می‌شود و نتیجه این اتفاق، درد بسیار شدیدی به نام “کولیک کلیوی” است.

این درد معمولاً به صورت گرفتگی‌های شدید و موجی در ناحیه پهلو احساس می‌شود که می‌گیرد و ول می‌کند و به طور مشخص به سمت پایین و جلو، یعنی به ناحیه کشاله ران و در مردان به بیضه، کشیده می‌شود. فردی که دچار این درد می‌شود اغلب بسیار بی‌قرار است و نمی‌تواند آرام بگیرد و معمولاً حالت تهوع، استفراغ و وجود خون در ادرار (چه قابل دیدن باشد چه فقط زیر میکروسکوپ مشخص شود) نیز از علائم همراه شایع هستند. نکته مهم این است که بر اساس گزارش‌های علمی ، حدود ۵ تا ۱۰ درصد افرادی که سنگ در لوله حالب دارند، ممکن است در آزمایش اولیه ادرارشان خون دیده نشود، بنابراین طبیعی بودن آزمایش ادرار از نظر خون، وجود سنگ را به طور کامل رد نمی‌کند [به نقل از Brown & Nadel, 1997].

پیلونفریت (عفونت کلیه): درد پهلو همراه با تب

عفونت باکتریایی بافت کلیه که به آن پیلونفریت گفته می‌شود، یکی دیگر از دلایل مهم درد پهلو در مردان است؛ نشانه‌های معمول آن شروع تب و لرز به همراه درد مداوم، معمولاً در یک طرف پهلو است و در معاینه، وارد کردن ضربه آرام به ناحیه پشت و کنار ستون فقرات (ناحیه کلیه یا CVA) باعث درد قابل توجهی می‌شود. گاهی علائم عفونت مثانه مانند سوزش یا تکرر ادرار نیز وجود دارد. پیلونفریت یک عفونت جدی است که باید سریعاً با آنتی‌بیوتیک مناسب درمان شود.

در مورد اهمیت درد پهلو برای تشخیص، یک مطالعه [توسط برویر و همکاران، ۲۰۱۴] روی مردان مبتلا به عفونت ادراری همراه با تب نشان داد که گرچه وجود درد پهلو قویاً احتمال درگیری کلیه را مطرح می‌کند، اما در محیط درمان سرپایی، این علامت به تنهایی برای افتراق قطعی پیلونفریت از التهاب شدید پروستات (که آن هم می‌تواند تب ایجاد کند) ارزش تشخیصی محدودی دارد و آزمایش‌های اولیه ادرار یا سونوگرافی کلیه نیز در این تفکیک کمک زیادی نمی‌کنند؛ با این وجود، محققان تأکید دارند که درد پهلو در این شرایط همچنان یک علامت مهم و “پرچم قرمز” است که باید پزشک را نسبت به احتمال درگیری کلیه هشیار کند، حتی اگر لزوماً روند درمان اولیه را تغییر ندهد.

جالب اینکه در همان مطالعه، بیمارانی که درد پهلو داشتند، بیشتر احتمال داشت که در سونوگرافی سنگ کلیه هم داشته باشند. همچنین باید در نظر داشت که در برخی مناطق جغرافیایی مانند ایران، عفونت‌های بومی مثل تب مالت (بروسلوز) نیز می‌توانند با تب و کمردرد تظاهر کنند و باید به عنوان یکی از علل احتمالی در نظر گرفته شوند.

هیدرونفروز: اتساع ناشی از انسداد

هیدرونفروز به معنی گشاد شدن و اتساع سیستم جمع‌کننده ادرار در کلیه (لگنچه و کالیس‌ها) است که به دلیل انسداد مزمن یا تحت حاد در مسیر خروج ادرار رخ می‌دهد. علل این انسداد می‌تواند متنوع باشد، از جمله سنگ‌های ادراری، تنگی‌های مسیر حالب، تومورهای داخل یا خارج سیستم ادراری که بر آن فشار می‌آورند، یا بزرگی خوش‌خیم پروستات (BPH) در مردان مسن. هیدرونفروز بسته به شدت و سرعت ایجاد انسداد، می‌تواند کاملاً بدون علامت باشد یا خود را با یک درد گنگ و مداوم در ناحیه پهلو نشان دهد.

آبسه کلیوی یا اطراف کلیه: تجمع عفونت

در برخی موارد، عفونت کلیه (پیلونفریت) ممکن است به خوبی درمان نشود یا عارضه‌دار گردد و منجر به تشکیل آبسه (تجمع چرک) در داخل بافت کلیه (آبسه کلیوی) یا در فضای چربی اطراف کلیه (آبسه پرینفریک) شود. علائم این وضعیت معمولاً شامل درد مداوم و شدیدتر در پهلو، تب بالا، لرز و حال عمومی بدتر بیمار است. تشخیص با تصویربرداری (معمولاً CT اسکن) تأیید می‌شود و درمان نیازمند آنتی‌بیوتیک‌های قوی و گاهی تخلیه آبسه از طریق پوست است.

پروستاتیت: التهاب پروستات و درد ارجاعی

التهاب غده پروستات یا پروستاتیت، وضعیتی است که می‌تواند حاد یا مزمن و باکتریایی یا غیرباکتریایی باشد. علائم اصلی آن معمولاً در ناحیه لگن، بین پاها (پرینه) یا در ناحیه اندام تناسلی احساس می‌شود و اغلب با علائم ادراری مانند سوزش، تکرر، یا مشکل در تخلیه ادرار همراه است. با این حال، مهم است بدانیم که درد ناشی از پروستاتیت گاهی اوقات می‌تواند به سمت بالا انتشار یافته و باعث ایجاد درد در ناحیه پایین کمر شود. بنابراین، در ارزیابی مردان مبتلا به کمردرد، به‌ویژه اگر با علائم ادراری یا لگنی همراه باشد، پروستاتیت نیز باید به عنوان یکی از تشخیص‌های افتراقی در نظر گرفته شود.

مشکلات بیضه و اپیدیدیم: درد ارجاعی از پایین

التهاب اپیدیدیم (لوله پیچ‌خورده پشت بیضه که محل بلوغ و ذخیره اسپرم است) یا خود بیضه، که به آن اپیدیدیمیت یا ارکیت گفته می‌شود، معمولاً ناشی از عفونت است. درد و تورم اصلی در کیسه بیضه احساس می‌شود، اما به دلیل مسیر مشترک عصب‌دهی از طریق طناب اسپرماتیک، این درد گاهی اوقات می‌تواند به ناحیه پهلو یا ربع تحتانی شکم در همان سمت ارجاع یابد و باعث گمراهی تشخیصی شود.

همچنین، پیچ‌خوردگی بیضه (Testicular Torsion) یک اورژانس جراحی است که در آن بیضه به دور محور خود می‌چرخد و جریان خون آن قطع می‌شود. این وضعیت باعث درد بسیار شدید و ناگهانی در بیضه می‌شود، اما درد آن نیز ممکن است به پایین شکم، کشاله ران یا حتی کمر انتشار یابد. تشخیص و درمان فوری برای نجات بیضه حیاتی است.

انفارکتوس کلیه: قطع جریان خون به کلیه

انفارکتوس کلیه به معنای مرگ قسمتی از بافت کلیه به دلیل قطع ناگهانی جریان خون شریانی به آن ناحیه است. علت شایع آن، آمبولی (حرکت لخته خون) است که اغلب از قلب (در بیماران مبتلا به فیبریلاسیون دهلیزی) یا از پلاک‌های آترواسکلروتیک در آئورت منشأ می‌گیرد. تظاهرات بالینی آن شامل شروع ناگهانی درد شدید و مداوم در پهلو است که ممکن است با تهوع، استفراغ، تب و وجود خون در ادرار همراه باشد. همانطور که گزارش مورد ارائه شده توسط دکتر براون و نادل (۱۹۹۷) نشان داد، انفارکتوس کلیه می‌تواند از نظر بالینی بسیار شبیه به کولیک کلیوی باشد و حتی آزمایش ادرار اولیه نیز ممکن است طبیعی باشد، که تشخیص را چالش‌برانگیزتر می‌کند. تشخیص قطعی معمولاً با استفاده از سی‌تی اسکن با ماده حاجب یا آنژیوگرافی انجام می‌شود.

زانتوگرانولوماتوز پیلونفریت (XGP): التهاب مزمن و تخریب‌گر

XGP یک فرم نادر اما شدید از پیلونفریت مزمن است که با التهاب گرانولوماتوز و تجمع ماکروفاژهای حاوی چربی (سلول‌های زانتوما) مشخص می‌شود. این بیماری تقریباً همیشه با انسداد طولانی‌مدت سیستم ادراری و عفونت مزمن (اغلب با باکتری‌هایی مانند پروتئوس یا ای‌کولای) همراه است و بیشتر در یک کلیه رخ می‌دهد. کلیه درگیر معمولاً بزرگ شده و عملکرد خود را از دست می‌دهد و در تصویربرداری ممکن است به دلیل ظاهر توده‌مانند، با تومور بدخیم کلیه اشتباه گرفته شود. علائم آن غیراختصاصی است و می‌تواند شامل درد مزمن کمر و پهلو، تب، کاهش وزن، ضعف و بی‌حالی و گاهی لمس توده در شکم باشد. گزارش موردی دکتر کروز و همکاران (۱۹۹۶) نمونه‌ای از یک بیمار (خانم میان‌سال) با درگیری دوطرفه XGP را شرح داد که منجر به نارسایی کلیه شده بود و درد کمر و پهلو از علائم اصلی او بود. درمان اصلی XGP معمولاً برداشتن کلیه درگیر (نفرکتومی) است.

۳. بیماری‌های گوارشی می‌توانند باعث درد ارجاعی به کمر و پهلو شوند

علاوه بر مشکلات سیستم ادراری-تناسلی، برخی بیماری‌های دستگاه گوارش نیز می‌توانند منشاء درد در ناحیه کمر یا پهلو باشند. این پدیده عمدتاً به دلیل نزدیکی آناتومیک برخی ارگان‌های گوارشی به فضای پشت صفاق (خلف صفاقی) و همچنین به واسطه مسیرهای عصبی مشترک و پدیده درد ارجاعی رخ می‌دهد، همانطور که توسط هاجز و بری (۱۹۷۵) و داود در بررسی‌های خود به آن اشاره کرده‌اند . در این حالت، درد ناشی از یک ارگان گوارشی در ناحیه کمر یا پهلو احساس می‌شود و می‌تواند تشخیص را به چالش بکشد.

آپاندیسیت با تظاهر غیرمعمول درد پهلو یا کمر

التهاب آپاندیس (آپاندیسیت) معمولاً با درد در ناحیه پایین و راست شکم شناخته می‌شود. اما در مواردی که آپاندیس در موقعیت خلفی یا رتروسکال (پشت روده کور یا سکوم) قرار گرفته باشد، التهاب آن می‌تواند به جای درد شکمی کلاسیک، عضله پسواس یا صفاق خلفی را تحریک کرده و منجر به بروز درد در پهلوی راست یا حتی پایین کمر شود. این تظاهر غیرمعمول می‌تواند تشخیص آپاندیسیت را، به خصوص در مراحل اولیه، دشوار سازد.

پانکراتیت و درد کمربندی با انتشار به پشت

التهاب غده پانکراس (پانکراتیت)، که در فضای خلف صفاقی و پشت معده قرار دارد، مشخصاً باعث ایجاد درد شدید و مداوم در ناحیه بالای شکم (اپی‌گاستر) می‌شود. ویژگی بارز این درد، انتشار آن به صورت کمربندی به سمت پشت است. به دلیل موقعیت خلفی پانکراس، این درد پشتی بسیار شایع است و گاهی ممکن است جزء پهلویی نیز داشته باشد و با درد کمر یا پهلوی ناشی از علل دیگر اشتباه گرفته شود [Hodges & Barry, 1975; Dowd].

دیورتیکولیت و ارتباط محل التهاب با درد پهلو

دیورتیکولیت به التهاب یا عفونت بیرون‌زدگی‌های کوچک کیسه‌مانند (دیورتیکول) در دیواره روده بزرگ گفته می‌شود. شایع‌ترین محل درگیری، کولون سیگموئید در سمت چپ پایین شکم است که منجر به درد در همان ناحیه می‌شود. با این حال، اگر دیورتیکول‌ها در کولون صعودی (سمت راست) یا کولون عرضی ملتهب شوند، درد ناشی از آن می‌تواند در پهلوی راست یا ناحیه کمر احساس شود.

سایر علل گوارشی مرتبط با درد کمر و پهلو

بیماری التهابی روده (IBD)، شامل بیماری کرون و کولیت اولسروز، عمدتاً با درد شکم و تغییرات اجابت مزاج همراه است، اما گاهی عوارض ناشی از آن مانند تشکیل آبسه‌های داخل شکمی یا درگیری مفصل ساکروایلیاک می‌تواند باعث بروز درد در ناحیه کمر یا پهلو شود. همچنین، التهاب کیسه صفرا (کوله‌سیستیت) که معمولاً درد را در ربع فوقانی راست شکم ایجاد می‌کند، گاهی می‌تواند درد را به پشت یا شانه راست ارجاع دهد و به ندرت با درد پهلو تظاهر کند.

اختلالات عملکردی و علل نادر گوارشی

لازم به ذکر است که همیشه یک مشکل ساختاری یا التهابی مشخص علت درد نیست. به گفته دکتر داود، سندروم روده تحریک‌پذیر (IBS) که یک اختلال عملکردی شایع است، می‌تواند باعث ایجاد دردهای شکمی با الگوهای متنوع شود که گاهی به صورت درد پهلو احساس می‌شود. حتی در موارد بسیار نادر، عفونت‌های انگلی مانند پین‌ورم (اکسیوریازیس) نیز به عنوان عامل ایجادکننده درد پهلو گزارش شده‌اند. این موارد بر اهمیت شرح حال دقیق و در نظر گرفتن طیف وسیعی از احتمالات تأکید می‌کنند.

۴. علل عصبی: وقتی منشاء درد در خود اعصاب است

گاهی اوقات، منشاء درد کمر یا پهلو نه در استخوان‌ها و عضلات، و نه در ارگان‌های داخلی، بلکه در خود سیستم عصبی نهفته است. آسیب یا تحریک اعصاب نخاعی یا محیطی می‌تواند دردهایی ایجاد کند که تشخیص آن‌ها نیاز به دقت ویژه‌ای دارد.

رادیکولوپاتی کمری؛ فراتر از فتق دیسک

یکی از شناخته‌شده‌ترین دردهای عصبی، رادیکولوپاتی یا فشار بر روی ریشه‌های اعصاب کمری است. اگرچه شایع‌ترین علت آن فتق دیسک بین مهره‌ای است، اما عوامل دیگری نیز می‌توانند باعث این فشار و تحریک شوند. تومورهایی که در کانال نخاعی یا روی استخوان مهره رشد می‌کنند، عفونت‌هایی که مهره یا دیسک را درگیر می‌کنند (استئومیلیت/دیسکیت)، یا تنگی سوراخ‌های بین مهره‌ای (فورامن‌ها) به دلیل رشد زوائد استخوانی (استئوفیت‌ها)، همگی می‌توانند به ریشه‌های عصبی فشار آورده و باعث دردی شوند که معمولاً در مسیر آن عصب خاص (درماتوم) انتشار می‌یابد و ممکن است با بی‌حسی، گزگز یا ضعف عضلانی همراه باشد. دکتر داود در بررسی‌های خود به اهمیت در نظر گرفتن “رادیکولیت” یا التهاب ریشه عصبی به عنوان یکی از تقلیدکنندگان دردهای احشایی اشاره کرده است.

هرپس زوستر (زونا): درد سوزاننده پیش از بثورات

زونا، که در اثر فعال شدن مجدد ویروس آبله‌مرغان (واریسلا زوستر) در بدن ایجاد می‌شود، یکی دیگر از علل عصبی مهم درد پهلو و کمر است. این ویروس که در گانگلیون‌های عصبی نزدیک نخاع به صورت نهفته باقی مانده، می‌تواند در طول مسیر یک عصب حسی حرکت کرده و باعث درد بسیار شدید، سوزاننده یا خنجری شود. نکته تشخیصی مهم این است که این درد معمولاً چند روز پیش از ظاهر شدن بثورات پوستی مشخصه زونا (تاول‌های کوچک در مسیر یک عصب و در یک سمت بدن) شروع می‌شود.

اگر اعصاب نواحی پایینی قفسه سینه یا بالایی کمر (معمولاً درماتوم‌های T10 تا L2) درگیر شوند، درد ناشی از زونا می‌تواند به شدت در پهلو یا کمر احساس شود و به راحتی با مشکلات کلیوی یا عضلانی اشتباه گرفته شود. هم دکتر هاجز و دکتر بری (۱۹۷۵) و هم دکتر داود بر اهمیت در نظر گرفتن زونا در تشخیص افتراقی دردهای این ناحیه تاکید کرده‌اند.

نورالژی T12 و گیرافتادگی اعصاب محیطی

علاوه بر ریشه‌های عصبی نخاعی، اعصاب محیطی نیز می‌توانند منشاء درد باشند. گیرافتادگی اعصابی مانند ایلیواینگوینال یا ژنیتوفمورال که از شبکه عصبی کمری منشأ می‌گیرند و به سمت کشاله ران و پایین شکم می‌روند، می‌تواند دردی ایجاد کند که با درد پهلو اشتباه گرفته شود. یک مثال جالب و کمتر شناخته‌شده، نورالژی عصب بین‌دنده‌ای دوازدهم (T12) است که دکتر هاجز و دکتر بری (۱۹۷۵) به آن تحت عنوان “سندرم هند” اشاره کرده‌اند.

آن‌ها توضیح دادند که این وضعیت می‌تواند باعث درد یک‌طرفه پهلو شود که گاهی ناشی از یک مشکل ساختاری زمینه‌ای مانند کوتاهی یکی از پاها است. این کوتاهی منجر به کج شدن لگن و ایجاد یک انحنای جبرانی در ستون فقرات (اسکولیوز جبرانی) می‌شود که می‌تواند عصب T12 را در سمت مقابل تحت فشار قرار دهد. درد ناشی از نورالژی T12 معمولاً با افزایش حساسیت پوست در مسیر عصب (هیپراستزی) همراه است و به طور موقت با تزریق ماده بی‌حسی در اطراف عصب (بلوک عصبی) تسکین می‌یابد.

۵. علل عروقی: اورژانس‌های بالقوه خطرناک

بسیار خوب، از بخش مربوط به علل عروقی، با رعایت دقیق دستورالعمل‌ها و با استناد مناسب به منابع ذکر شده در تحلیل‌های پیشین، ادامه متن را به شرح زیر بازنویسی می‌کنم:

۵. علل عروقی: اورژانس‌های بالقوه خطرناک

هرچند مشکلات مربوط به عروق خونی به عنوان علت درد کمر و پهلو به مراتب کمتر از علل اسکلتی-عضلانی شایع هستند، اما اهمیت آن‌ها به دلیل پتانسیل خطرناک و تهدیدکننده حیات بودنشان، بسیار بالاست. برخی بیماری‌های عروق بزرگ شکمی می‌توانند با دردی تظاهر کنند که در ابتدا ممکن است با مشکلات دیگر اشتباه گرفته شود، لذا هوشیاری بالینی برای تشخیص به‌موقع آن‌ها حیاتی است.

آنوریسم آئورت شکمی (AAA): اتساع خاموش اما مرگبار

آنوریسم آئورت شکمی به گشاد شدن یا اتساع غیرطبیعی دیواره شریان اصلی بدن (آئورت) در ناحیه شکم، معمولاً پایین‌تر از شریان‌های کلیوی، گفته می‌شود. این وضعیت بیشتر در مردان مسن، به‌ویژه افراد سیگاری و با سابقه فشار خون بالا دیده می‌شود. در بسیاری از موارد، آنوریسم آئورت شکمی بدون علامت است و به صورت اتفاقی در تصویربرداری‌ها کشف می‌شود. با این حال، آنوریسم‌های بزرگ یا آنهایی که به سرعت در حال رشد هستند، ممکن است باعث ایجاد درد گنگ، عمیق و مداوم در ناحیه کمر، پهلو یا شکم شوند.

همانطور که دکتر جوزف داود در بررسی خود بر اهمیت تشخیص افتراقی درد پهلو تاکید کرده است، آنوریسم آئورت شکمی یکی از “تقلیدگرهای” خطرناک بیماری‌های دیگر است. خطر اصلی زمانی است که دیواره ضعیف شده آنوریسم دچار نشت یا پارگی کامل شود. این اتفاق یک اورژانس مطلق پزشکی است و معمولاً با شروع ناگهانی درد بسیار شدید و طاقت‌فرسا در کمر، پهلو یا شکم، افت شدید فشار خون (شوک) و گاهی لمس یک توده ضربان‌دار در معاینه شکم همراه است. تشخیص و اقدام جراحی فوری برای ترمیم آنوریسم پاره شده، تنها راه نجات جان بیمار است.

آنوریسم شریان کلیوی (RAA): یک علت نادر اما فریبنده

آنوریسم شریان کلیوی، یعنی گشاد شدن دیواره شریان خونرسان به کلیه، یک علت بسیار نادرتر برای درد پهلو است، اما نادیده گرفتن آن می‌تواند خطرناک باشد. چالش اصلی در تشخیص RAA، ظاهر فریبنده آن در تصویربرداری‌های اولیه است. همانطور که در گزارش تصویری آموزنده‌ای توسط دکتر دا شیان پانگ و دکتر وی فنگ لی در سال ۲۰۲۴ در مجله JACEP Open شرح داده شد، یک مرد ۴۸ ساله با درد پهلوی چپ مراجعه کرده بود که در سونوگرافی اولیه، یک ساختار کیستیک در لگنچه کلیه او مشاهده شد.

 با این حال، به دلیل محل غیرمعمول این “کیست” و وجود درد، پزشکان با استفاده از سونوگرافی داپلر، جریان خون ضربان‌دار مشخصی را درون آن مشاهده کردند که شک به RAA را برانگیخت. سی‌تی اسکن با ماده حاجب، تشخیص آنوریسم بزرگ و پاره شده شریان کلیوی چپ را تأیید کرد و بیمار با موفقیت تحت درمان آنژیوآمبولیزاسیون (بستن رگ از طریق روش‌های مداخله‌ای) قرار گرفت. این گزارش مورد به خوبی نشان می‌دهد که RAA می‌تواند در سونوگرافی شبیه کیست کلیه، تومور کلیه یا حتی سنگ کلیه به نظر برسد و استفاده از داپلر برای بررسی جریان خون در ضایعات مشکوک کلیوی، به‌ویژه در حضور درد، چقدر حیاتی است.

دیسکسیون یا انفارکتوس شریان کلیوی: قطع ناگهانی جریان خون

دو وضعیت عروقی دیگر که می‌توانند باعث درد حاد و شدید پهلو شوند، دیسکسیون شریان کلیوی (پارگی لایه داخلی دیواره شریان) و انفارکتوس کلیه (مرگ بافتی ناشی از انسداد کامل جریان خون شریانی، معمولاً به علت آمبولی یا لخته خون) هستند. تشخیص این موارد نیز می‌تواند چالش‌برانگیز باشد.

به عنوان نمونه، در گزارش مورد کلاسیکی که توسط دکتر دیوید براون و دکتر اریک نادل در سال ۱۹۹۷ در مجله طب اورژانس ارائه شد، یک پزشک مرد ۳۲ ساله با درد شدید و ناگهانی پهلوی چپ مراجعه کرد. با وجود درد بسیار شدید، آزمایش آنالیز ادرار او طبیعی بود (فاقد خون) و سی‌تی اسکن اولیه بدون ماده حاجب نیز سنگی را نشان نداد. با ادامه درد شدید و رد شدن تشخیص سنگ کلیه، شک پزشکان به سمت علل عروقی رفت و با انجام سی‌تی اسکن با ماده حاجب، یک ناحیه انفارکتوس (مرگ بافتی) به شکل گُوِه در کلیه چپ تشخیص داده شد که ناشی از آمبولی بود.

این مورد نشان می‌دهد که انفارکتوس کلیه می‌تواند علائم بسیار شبیه کولیک کلیوی ایجاد کند و حتی آزمایش ادرار طبیعی، این تشخیص را رد نمی‌کند. عوامل خطری مانند فیبریلاسیون دهلیزی، بیماری‌های دریچه‌ای قلب، یا آترواسکلروز شدید آئورت، احتمال بروز آمبولی به کلیه را افزایش می‌دهند.

۶. سرطان‌ها علت نسبتاً نادری برای درد کمر و پهلو هستند

نقش بدخیمی‌ها در ایجاد درد کمر و پهلو به علل علل انکولوژیک یا سرطانی

اگرچه سرطان‌ها علت نسبتاً نادری برای درد کمر و پهلو در مقایسه با مشکلات اسکلتی-عضلانی یا کلیوی هستند، اما اهمیت در نظر گرفتن آن‌ها در فرآیند تشخیص، به‌ویژه در صورت وجود علائم هشداردهنده خاص، بسیار بالاست. نادیده گرفتن این احتمال، هرچند کم، می‌تواند منجر به تأخیر در تشخیص و درمان بیماری‌های جدی شود.

تومورهای اولیه کلیه و مجاری ادراری

شایع‌ترین تومور بدخیم اولیه کلیه در بزرگسالان، کارسینوم سلول کلیوی (RCC) است. این تومور گاهی می‌تواند با درد پهلو، وجود خون در ادرار (هماچوری) یا لمس توده در ناحیه پهلو خود را نشان دهد. با این حال، امروزه با افزایش استفاده از روش‌های تصویربرداری، بسیاری از موارد RCC به صورت اتفاقی و پیش از بروز علائم کشف می‌شوند. تومورهای دیگری که از پوشش داخلی مجاری ادراری (مانند لگنچه کلیه یا حالب) منشأ می‌گیرند (تومورهای یوروتلیال) نیز می‌توانند باعث درد پهلو یا هماچوری شوند.

تومورهای فضای خلف صفاقی

فضای پشت حفره شکم (خلف صفاق) می‌تواند محل رشد تومورهای اولیه‌ای باشد که از بافت‌های همبند، چربی، عضلات یا اعصاب این ناحیه منشأ می‌گیرند (مانند سارکوم‌ها) یا تومورهای ناشی از غدد لنفاوی (لنفوم). همانطور که در مطالعات قدیمی‌تر توسط پزشکانی چون دکتر داود اشاره شده، این تومورها به دلیل موقعیت‌شان می‌توانند با فشار بر ارگان‌ها یا اعصاب مجاور، باعث ایجاد درد مبهم یا مداوم در ناحیه کمر یا پهلو شوند.

متاستاز سرطان به استخوان: یک علت مهم کمردرد

گسترش سلول‌های سرطانی از یک تومور اولیه در نقطه‌ای دیگر از بدن به استخوان‌های ستون فقرات کمری یا لگن (متاستاز استخوانی)، یکی از علل مهم و نسبتاً شایع‌تر درد کمر با منشاء سرطانی در مردان است. بر اساس بررسی‌های دکتر کلارنس هاجز و دکتر جان بری، شایع‌ترین سرطان اولیه‌ای که در مردان به استخوان متاستاز می‌دهد، سرطان پروستات است و پس از آن سرطان ریه قرار دارد. البته سرطان‌های دیگری مانند سرطان معده، کولون یا سایر ارگان‌ها نیز می‌توانند به استخوان‌های کمر گسترش یابند. درد ناشی از متاستاز استخوانی معمولاً ویژگی‌های خاصی دارد: اغلب مداوم و پیشرونده است، ممکن است در شب تشدید شود و با استراحت بهبود نیابد، و به مسکن‌های معمولی پاسخ خوبی نمی‌دهد. وجود سابقه سرطان در فرد یا کاهش وزن غیرقابل توضیح، اهمیت شک به متاستاز استخوانی را به عنوان علت کمردرد افزایش می‌دهد.

 میلوم متعدد

علاوه بر موارد فوق، باید به میلوم متعدد (نوعی سرطان پلاسماسل‌ها) نیز اشاره کرد که می‌تواند با درگیر کردن مغز استخوان و ایجاد ضایعات در مهره‌ها، باعث درد کمر و شکستگی‌های پاتولوژیک شود. همچنین، همانطور که دکتر داود یادآوری کرده است، تومورهایی که مستقیماً از خود نخاع یا ریشه‌های عصبی منشأ می‌گیرند نیز می‌توانند علت درد کمر یا دردهای انتشاری باشند.

بیماری‌های التهابی سیستمیک و عوامل روانی: نقش پنهان در درد کمر و پهلو

علاوه بر مشکلات مستقیم استخوان‌ها، عضلات یا ارگان‌های داخلی، دسته‌ای دیگر از عوامل مؤثر بر درد کمر و پهلو در مردان به بیماری‌های عمومی بدن یا وضعیت روحی و روانی فرد مربوط می‌شود؛ این عوامل، گرچه شاید در نگاه اول کمتر به چشم بیایند، اما به خصوص در دردهای طولانی‌مدت (مزمن)، نقش مهمی دارند و شناخت آن‌ها برای تشخیص و درمان کامل ضروری است. به گفته دکتر شهرزاد حبیبی، متخصص سالمندشناسی ، حتی بیماری‌های مزمن شایعی مانند فشار خون بالا ممکن است با تأثیر بر خون‌رسانی به ستون فقرات، در ایجاد کمردرد نقش داشته باشند و همچنین کمبود حمایت اجتماعی می‌تواند به عنوان یک عامل استرس‌زا، درد را در سالمندان تشدید کند که این موارد بر لزوم توجه به عوامل روانی-اجتماعی در کنار مسائل فیزیکی تأکید دارد.

یکی از گروه‌های مهم بیماری‌های عمومی، بیماری‌های التهابی سیستمیک هستند که مفاصل و ستون فقرات را هدف قرار می‌دهند؛ اسپوندیلیت آنکیلوزان (AS) و بیماری‌های مشابه (اسپوندیلوآرتروپاتی‌ها)، نمونه‌های شناخته‌شده‌ای هستند که همانطور که مطالعات قبلی نیز اشاره کرده‌اند [Hodges & Barry, 1975]، بیشتر مردان جوان (معمولاً زیر ۴۰ سال) را درگیر کرده و باعث نوع خاصی از کمردرد به نام “درد التهابی” می‌شوند. این درد مشخصاتی دارد که به تشخیص آن کمک می‌کند: معمولاً به تدریج شروع شده، با استراحت بدتر و با فعالیت بدنی بهتر می‌شود، اغلب با خشکی و ناراحتی شدید صبحگاهی (که ممکن است بیش از نیم ساعت طول بکشد) همراه است و گاهی فرد را شب‌ها از خواب بیدار می‌کند؛ شناخت این الگو برای افتراق آن از دردهای مکانیکی شایع‌تر بسیار مهم است.

ارتباط بین درد مزمن جسمی و سلامت روان نیز واقعیتی انکارناپذیر است که از گذشته مورد توجه پزشکان بوده [Dowd, 1961; Hodges & Barry, 1975] و تحقیقات علمی آن را تأیید کرده‌اند؛ به عنوان مثال، یک مطالعه مهم کنترلی [توسط اتکینسون و همکاران، ۱۹۹۱] نشان داد که مردان مبتلا به کمردرد مزمن در مقایسه با افراد سالم، به طور قابل توجهی بیشتر در طول زندگی خود دچار افسردگی اساسی و همچنین مشکلات مربوط به مصرف الکل شده‌اند.

 نکته جالب در این مطالعه، الگوی زمانی این مشکلات بود: به نظر می‌رسید مشکلات مصرف الکل اغلب پیش از شروع کمردرد وجود داشته و شاید فرد را مستعد کمردرد مزمن کرده باشد، اما برعکس، بیشتر موارد افسردگی پس از شروع کمردرد مزمن آغاز شده بود و خود کمردرد مزمن، خطر ابتلا به افسردگی را به شدت افزایش داده بود؛ این یافته نشان می‌دهد کمردرد مزمن فقط یک بار جسمی نیست و می‌تواند بار روانی سنگینی نیز به همراه داشته باشد. علاوه بر افسردگی و الکل، عوامل روانی دیگری مانند اضطراب، تمایل به بیان مشکلات روحی به صورت علائم جسمی (سوماتیزیشن) و حتی به ندرت تمارض نیز ممکن است در بروز یا تداوم درد کمر و پهلو نقش داشته باشند [Dowd, 1961]. 

۸. سبک زندگی و عادات روزمره نقشی کلیدی در سلامت کمر و پهلو دارند

نحوه زندگی روزمره تأثیر مستقیمی بر سلامت ستون فقرات و ساختارهای اطراف آن دارد و بسیاری از موارد درد کمر و پهلو، ریشه در عاداتی دارند که شاید در کوتاه‌مدت بی‌اهمیت به نظر برسند اما در طولانی‌مدت آسیب‌زا هستند؛ بنابراین شناسایی و اصلاح این عوامل خطر، گام مهمی در پیشگیری و کنترل این دردها به شمار می‌رود. به گفته دکتر شهرزاد حبیبی، متخصص سالمندشناسی، مشاغلی که نیازمند نشستن طولانی‌مدت هستند، مانند کارهای دفتری، ریسک کمردرد را افزایش می‌دهند و همچنین یافتن تعادل در میزان فعالیت بدنی بسیار کلیدی است، چرا که هم کم‌تحرکی و ضعف عضلانی و هم فعالیت‌های بدنی بسیار شدید و غیراصولی می‌توانند برای ستون فقرات مضر باشند.

دکتر احمد موذن‌زاده، رئیس انجمن فیزیوتراپی ایران، نیز با اشاره به شیوع بسیار بالای کمردرد (حدود ۸۰٪ افراد) و کاهش سن ابتلا به آن حتی در کودکان و نوجوانان، تأکید می‌کند که بی‌تحرکی و نشستن طولانی‌مدت از مهم‌ترین عوامل خطر قابل اصلاح هستند و حدود ۸۵ درصد کمردردها ناشی از فشارهای نامناسب به ستون فقرات به دلیل فعالیت‌های نادرست یا نشستن طولانی است؛ ایشان به افراد پشت میزنشین اکیداً توصیه می‌کند که وضعیت قائم بدن را حفظ کرده و حداقل هر ۲۵ تا ۳۰ دقیقه یک‌بار برای چند دقیقه راه بروند، زیرا وضعیت غلط بدنی می‌تواند حتی منجر به دردهای انتشاری در لگن و پاها شود.

یکی از مهم‌ترین این عوامل خطر، وضعیت بدنی نامناسب است؛ نشستن یا ایستادن طولانی‌مدت با حالت خمیده یا نامتقارن، فشار زیادی به مهره‌ها، دیسک‌ها و رباط‌ها وارد می‌کند و افرادی که شغل اداری دارند، زیاد رانندگی می‌کنند یا زمان طولانی از وسایل الکترونیکی استفاده می‌کنند، بیشتر در معرض خطر هستند ؛ تغییر وضعیت مکرر (مثلاً هر ۴۵ دقیقه) و انجام حرکات کششی می‌تواند کمک‌کننده باشد. بلند کردن نادرست اجسام سنگین، یعنی استفاده از کمر به جای قدرت پا، نیز یکی از علل شایع آسیب‌های حاد مانند کشیدگی عضله یا فتق دیسک است و رعایت اصول صحیح بلند کردن بار بسیار ضروری است، به‌ویژه در مشاغلی که نیازمند جابجایی مکرر بارهای سنگین هستند.

چاقی و اضافه وزن هم با افزایش بار مکانیکی روی ستون فقرات، روند ساییدگی مفاصل و دیسک‌ها را تسریع می‌کنند و احتمال کمردرد مزمن را بالا می‌برند، لذا حفظ وزن مناسب اهمیت زیادی دارد. عدم فعالیت بدنی منظم نیز باعث ضعف عضلات مرکزی بدن (شکم، کمر و لگن) می‌شود که نقش حیاتی در پایداری ستون فقرات دارند و ضعف آن‌ها کمر را آسیب‌پذیرتر می‌کند؛ بنابراین ورزش منظم و هدفمند برای تقویت این عضلات لازم است، هرچند باید از فعالیت‌های بسیار شدید هم پرهیز کرد.

استرس و فشارهای روانی هم می‌توانند با ایجاد انقباض ناخودآگاه و مزمن در عضلات کمر و گردن، باعث درد شوند و مدیریت استرس در کاهش این نوع دردها مؤثر است. در نهایت، سیگار کشیدن نیز اثرات مخربی بر ستون فقرات دارد، زیرا هم جریان خون به دیسک‌ها را کم کرده و روند خرابی آن‌ها را سرعت می‌بخشد و هم یک عامل خطر بسیار مهم برای بیماری‌های عروقی مانند آنوریسم آئورت شکمی (AAA) است که خود می‌تواند باعث درد شدید کمر یا پهلو شود.

۹. چرا گاهی درد فقط در یک سمت کمر یا پهلو احساس می‌شود؟

گاهی اوقات درد به جای اینکه کل ناحیه کمر یا هر دو پهلو را درگیر کند، به طور مشخص در سمت راست یا چپ احساس می‌شود که این محل دقیق درد می‌تواند سرنخ مهمی برای تشخیص علت آن باشد؛ اگرچه بسیاری از دلایل رایج درد مانند کشیدگی عضله یا فتق دیسک می‌توانند یک‌طرفه باشند، اما چون بعضی از اندام‌های داخلی بدن فقط در یک سمت قرار دارند، درد یک‌طرفه می‌تواند شک به وجود مشکل در آن اندام‌ها را بیشتر کند.

به عنوان مثال، درد در سمت راست کمر یا پهلو، علاوه بر علل معمول اسکلتی-عضلانی، پزشک را به فکر مشکلاتی مانند سنگ یا عفونت در کلیه راست، التهاب آپاندیس (به‌خصوص اگر در جای غیرمعمول پشت روده باشد)، بیماری‌های کیسه صفرا یا حتی مشکلات کبدی می‌اندازد. به همین ترتیب، درد در سمت چپ کمر یا پهلو، بیشتر می‌تواند به سنگ یا عفونت کلیه چپ، مشکلات طحال یا بیماری‌های قسمت پایینی روده بزرگ در آن سمت (مانند دیورتیکولیت که در سمت چپ شایع‌تر است) ربط داشته باشد؛ همچنین درد ناشی از التهاب پانکراس نیز گاهی به پهلوی چپ تیر می‌کشد. بنابراین، وجود درد یک‌طرفه، به خصوص اگر با علائم دیگری همراه باشد، نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد تا مشکلات احتمالی اعضای داخلی همان سمت رد شوند و نباید آن را صرفاً به مشکلات عضلانی یا ستون فقرات نسبت داد.

۱۰. کمردرد پس از فعالیت جنسی یا ارضا شدن در مردان

بروز کمردرد در حین یا بلافاصله پس از فعالیت جنسی یا رسیدن به ارگاسم، یک شکایت نسبتاً رایج در میان مردان است که البته در بیشتر موارد، این درد خوش‌خیم، موقتی بوده و جای نگرانی زیادی ندارد؛ علت اصلی آن معمولاً کشیدگی یا گرفتگی (اسپاسم) عضلات ناحیه کمر، لگن و کف لگن (پرینه) به دلیل فعالیت فیزیکی، انقباضات شدید عضلانی که حین انزال رخ می‌دهد و گاهی قرار گرفتن بدن در وضعیت‌های نامناسب است. 

همچنین، افرادی که از قبل مشکلات زمینه‌ای در ستون فقرات خود مانند فتق دیسک یا آرتروز دارند، ممکن است بیشتر مستعد بروز این نوع درد پس از فعالیت جنسی باشند. در موارد نادر، التهاب پروستات (پروستاتیت) نیز می‌تواند یکی از دلایل کمردرد پس از رابطه باشد، به خصوص اگر درد با علائم ادراری همراهی داشته باشد. 

خوشبختانه در اغلب موارد، این نوع کمردرد با استراحت کوتاه، استفاده از کمپرس گرم و مصرف مسکن‌های معمولی بدون نسخه بهبود پیدا می‌کند؛ اما اگر درد شما شدید است، برای مدت طولانی ادامه پیدا می‌کند یا با علائم نگران‌کننده دیگری مانند تب، مشکلات ادراری، یا ضعف و بی‌حسی در پاها همراه است، حتماً باید برای بررسی دقیق‌تر و رد کردن علل جدی‌تر به پزشک مراجعه کنید.

 اقداماتی مانند اصلاح وضعیت بدن حین فعالیت، داشتن استراحت کافی قبل از آن و تقویت عضلات مرکزی بدن (کمر و شکم) می‌تواند به پیشگیری از بروز این نوع درد کمک کند.

۱۱. درد ناگهانی کمر یا پهلو می‌تواند نشانه آسیب حاد یا اورژانس پزشکی باشد

شروع ناگهانی و بسیار شدید درد در ناحیه کمر یا پهلو همیشه مسئله‌ای است که نیاز به توجه فوری پزشکی دارد، زیرا ممکن است نشانه‌ای از یک وضعیت اورژانسی باشد؛ از جمله دلایل شایع این نوع درد ناگهانی می‌توان به آسیب‌های شدید مکانیکی مانند کشیدگی یا پارگی عضلات و رباط‌ها، یا بیرون‌زدگی ناگهانی دیسک کمر اشاره کرد که معمولاً به دنبال یک حرکت نامناسب یا بلند کردن بار سنگین اتفاق می‌افتد. 

درد بسیار شدید، موجی و پیچشی (کولیکی) پهلو که به سرعت به اوج می‌رسد، معمولاً ناشی از حرکت سنگ در لوله ادراری (کولیک کلیوی) است. یک علت بسیار خطرناک و اورژانسی، به‌ویژه در مردان مسن‌تر با سابقه بیماری‌های قلبی-عروقی یا سیگار، پارگی یا نشت آنوریسم آئورت شکمی (AAA) است که باعث درد ناگهانی و فوق‌العاده شدید در کمر، پهلو یا شکم شده و اغلب با افت فشار خون همراه است. 

قطع یا اختلال ناگهانی جریان خون کلیه (انفارکتوس یا دیسکسیون شریان کلیوی) نیز باعث درد شدید و ناگهانی پهلو می‌شود که حتی ممکن است با سنگ کلیه اشتباه گرفته شود [مانند مورد گزارش شده توسط براون و نادل، ۱۹۹۷]. شکستگی ناگهانی مهره، به‌خصوص در افراد مبتلا به پوکی استخوان، و همچنین پیچ‌خوردگی بیضه که درد اصلی آن در خود بیضه است ولی شدت و شروع ناگهانی‌اش می‌تواند درد را به بالا ارجاع دهد، از دیگر علل درد حاد هستند. 

توجه به کیفیت درد (مثلاً موجی بودن در سنگ کلیه یا حالت پارگی در مشکلات عروقی) و علائم همراه آن (مانند تب، خون در ادرار، افت فشار خون، یا علائم عصبی) می‌تواند به پزشک در تشخیص علت کمک کند، اما با توجه به جدی بودن برخی از این دلایل، هرگونه درد ناگهانی و شدید کمر یا پهلو نیازمند ارزیابی فوری توسط پزشک است.

۱۲.  علل شایع کمردرد در مردان جوان

یکی از نکات نگران‌کننده، افزایش شیوع کمردرد در سنین پایین‌تر است، به طوری که امروزه حتی جوانان و نوجوانان نیز به طور فزاینده‌ای درگیر این مشکل می‌شوند؛ به گفته دکتر موذن‌زاده، این کاهش سن ابتلا تا حدی به سبک زندگی کم‌تحرک امروزی مربوط می‌شود و دکتر فارغ‌بال نیز هشدار می‌دهد که انجام نادرست ورزش‌های قدرتی و وزنه‌برداری در باشگاه‌ها بدون رعایت اصول و نظارت صحیح، می‌تواند فشار نامناسبی به دیسک‌های بین مهره‌ای وارد کرده و به آن‌ها آسیب زودهنگام بزند؛ این موارد لزوم توجه به عوامل خطر در این گروه سنی را بیشتر می‌کند.

کمردرد فقط محدود به افراد مسن نیست و مردان جوان نیز ممکن است به دلایل مختلفی دچار آن شوند؛ در این گروه سنی، علاوه بر دلایل شایعی مانند آسیب‌های ورزشی (شامل کشیدگی عضله، فتق دیسک یا شکستگی‌های ناشی از فشار مکرر) و مشکلات ناشی از سبک زندگی (مانند حمل کوله‌پشتی‌های سنگین، نشستن طولانی‌مدت یا وضعیت بدنی نامناسب)، لازم است به دو دسته علت دیگر نیز توجه ویژه‌ای شود.

دسته اول، بیماری‌های التهابی سیستمیک مانند اسپوندیلیت آنکیلوزان (AS) و بیماری‌های مشابه است که عمدتاً مردان جوان (معمولاً زیر ۴۰ سال) را تحت تاثیر قرار داده و باعث درد مزمن با الگوی التهابی در کمر و لگن می‌شوند؛ این درد معمولاً با استراحت بدتر و با فعالیت بهتر می‌شود و با خشکی طولانی‌مدت صبحگاهی همراه است.

دسته دوم، ناهنجاری‌های ساختاری مادرزادی هستند؛ همانطور که قبلاً اشاره شد، مطالعه دکتر آپایدین و همکاران (۲۰۱۸) نشان داد که یک مشکل ساختاری به نام مهره انتقالی کمری-خاجی (LSTV) در حدود یک سوم مردان جوان مبتلا به کمردرد وجود دارد و با ساییدگی زودرس دیسک‌ها و مفاصل آن ناحیه مرتبط است؛ این یافته بر اهمیت بررسی مشکلات ساختاری مادرزادی به عنوان یکی از دلایل احتمالی کمردرد در جوانان و لزوم استفاده از MRI برای تشخیص آن تأکید دارد.

علل نادرتر مانند تومورهای اولیه استخوان یا عفونت دیسک و مهره نیز باید در تشخیص افتراقی کمردرد جوانان، به‌ویژه در صورت وجود علائمی مانند درد شبانه یا تب و کاهش وزن، در نظر گرفته شوند.

چه زمانی درد کمر و پهلو نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارد؟

اگرچه بیشتر دردهای کمر و پهلو خطرناک نیستند و خودبه‌خود یا با درمان ساده بهبود می‌یابند، اما بسیار مهم است که نشانه‌های خاصی را بشناسیم که می‌توانند علامت یک بیماری جدی باشند و نیاز به مراجعه فوری به پزشک دارند؛ این نشانه‌ها که به آن‌ها “علائم قرمز” یا هشداردهنده گفته می‌شود، نباید نادیده گرفته شوند، زیرا بی‌توجهی به آن‌ها ممکن است باعث تأخیر در تشخیص و درمان بیماری‌های خطرناک شود. یکی از مهم‌ترین این علائم، نشانه‌های عمومی یا سیستمیک هستند؛ وجود تب و لرز همراه با درد کمر یا پهلو می‌تواند نشان‌دهنده عفونت جدی در کلیه (پیلونفریت) یا حتی در ستون فقرات باشد و همچنین کاهش وزن بدون علت مشخص، تعریق زیاد شبانه یا خستگی شدید می‌تواند به نفع وجود سرطان یا عفونت‌های مزمن باشد که نیاز به بررسی فوری دارند.

سابقه پزشکی و شرایط فردی نیز در اهمیت درد نقش دارند؛ داشتن سابقه سرطان، به‌خصوص سرطان‌هایی که ممکن است به استخوان بزنند (مانند پروستات، ریه یا سینه)، یک عامل خطر مهم است و همچنین شروع درد جدید و شدید در سنین بالای ۵۰ سال یا زیر ۲۰ سال نیاز به بررسی دقیق‌تری دارد. سابقه ضربه یا آسیب شدید به کمر احتمال شکستگی مهره را مطرح می‌کند و مصرف طولانی‌مدت داروهای کورتون (که استخوان را پوک می‌کنند) یا سابقه اعتیاد تزریقی (که خطر عفونت را بالا می‌برد) نیز از علائم قرمز محسوب می‌شوند.

خودِ درد هم می‌تواند هشداردهنده باشد؛ درد مداوم و پیشرونده‌ای که شب‌ها بدتر می‌شود و با استراحت بهتر نمی‌شود، ممکن است نشانه سرطان یا عفونت استخوان باشد. درد بسیار شدید، غیرقابل تحمل و ناگهانی، به‌خصوص در افراد مسن‌تر یا سیگاری که بیماری قلبی-عروقی دارند، می‌تواند علامت یک مشکل بسیار خطرناک عروقی مانند پارگی یا نشت آنوریسم آئورت شکمی (AAA) باشد. علائم مربوط به اعصاب نیز از مهم‌ترین و اورژانسی‌ترین علائم قرمز هستند؛ ضعف پیشرونده در پاها، بی‌حسی یا گزگز در ناحیه بین پاها و اطراف مقعد (ناحیه زینی)، یا از دست دادن ناگهانی کنترل ادرار یا مدفوع، می‌تواند نشانه وضعیتی به نام “سندرم دم اسبی” باشد که به دلیل فشار شدید روی اعصاب انتهای نخاع ایجاد شده و یک اورژانس جراحی است که تأخیر در درمانش می‌تواند منجر به فلج دائمی شود؛ موضوعی که دکتر محمد حسین دلشاد فلوشیپ فوق تخصصی کنترل درد نیز در وب‌سایت خود آن را تایید بر لزوم مداخله فوری جراح مغز و اعصاب در صورت بروز بی‌اختیاری ناگهانی ادرار یا مدفوع تأکید می‌کند.

علائم مربوط به اعضای دیگر هم باید جدی گرفته شوند؛ لمس کردن یک توده ضربان‌دار در شکم می‌تواند نشانه آنوریسم آئورت باشد و همانطور که تحقیقات نشان داده‌اند، وجود درد پهلو در مردی که تب و علائم عفونت ادراری دارد، علامت مهمی است که احتمال عفونت کلیه را قویاً مطرح کرده و نیاز به توجه فوری دارد [به طور مثال، مطالعه برویر و همکاران، ۲۰۱۴]. در صورت مشاهده هر کدام از این علائم هشداردهنده همراه با درد کمر یا پهلو، لازم است بدون فوت وقت به پزشک یا مرکز اورژانس مراجعه شود تا با ارزیابی دقیق و بررسی‌های لازم، علت مشکل مشخص شده و از عوارض جدی جلوگیری شود. همچنین به گفته دکتر دلشاد، کمردردی که در کودک یا نوجوان بروز می‌کند یا دردی که فرد را از شدت آن از خواب بیدار می‌کند، باید بسیار جدی تلقی شده و سریعاً بررسی شود.

ارزیابی بالینی: گام اول و حیاتی در تشخیص

همانطور که منابع معتبر پزشکی تأکید دارند، پایه و اساس تشخیص علت درد کمر و پهلو، ارزیابی دقیق بالینی توسط پزشک است که شامل گرفتن شرح حال کامل و انجام معاینه فیزیکی هدفمند می‌شود؛ دکتر دلشاد، متخصص درد، نیز با توجه به دسترسی آسان به تصویربرداری‌های پیشرفته، بر اهمیت اولویت دادن به همین معاینه بالینی دقیق توسط پزشک متخصص (به‌ویژه متخصص درد) پیش از درخواست‌های غیرضروری مانند MRI تأکید می‌کند، زیرا بسیاری از کمردردها تنها با شرح حال و معاینه قابل تشخیص و درمان هستند و تصویربرداری فقط در صورت وجود علائم خطر (قرمز) یا عدم پاسخ به درمان‌های اولیه لازم است.

در مرحله گرفتن شرح حال دقیق، پزشک با پرسیدن سوالات هدفمند، اطلاعات کاملی در مورد خودِ درد (شامل محل دقیق، زمان و نحوه شروع، کیفیت و نوع درد، انتشار آن به نواحی دیگر، عوامل کم و زیاد کننده، شدت و الگوی زمانی)، علائم همراه آن (مانند تب، کاهش وزن، مشکلات ادراری، گوارشی یا عصبی)، سابقه بیماری‌ها و جراحی‌های قبلی، داروهای مصرفی، شغل و عادات (مثل سیگار کشیدن) و سابقه خانوادگی بیماری‌ها به دست می‌آورد و همچنین به طور سیستماتیک وجود یا عدم وجود علائم قرمز را بررسی می‌کند.

پس از آن، پزشک معاینه فیزیکی هدفمندی را انجام می‌دهد که شامل اندازه‌گیری علائم حیاتی (تب، نبض، فشار خون)، معاینه دقیق شکم از طریق مشاهده، گوش دادن به صداها، دق کردن و لمس کردن برای بررسی حساسیت (به‌خصوص حساسیت در ناحیه کلیه‌ها یا CVA tenderness)، و وجود توده‌های غیرطبیعی (مانند توده ضربان‌دار در آنوریسم آئورت) است؛ سپس کمر از نظر ظاهر، وجود نقاط دردناک در لمس، و دامنه حرکتی بررسی شده و تست‌های خاصی مانند تست SLR برای ارزیابی عصب سیاتیک انجام می‌شود و در نهایت، معاینه کامل عصبی اندام تحتانی شامل بررسی قدرت عضلات، حس نواحی مختلف (از جمله ناحیه زینی) و رفلکس‌ها انجام شده و در صورت لزوم معاینه ناحیه تناسلی و پروستات نیز صورت می‌گیرد.

بررسی‌های تشخیصی: استفاده هوشمندانه از ابزارها

ارزیابی بالینی: گام اول و حیاتی در تشخیص

با در نظر گرفتن دلایل بسیار زیاد و متنوعی که می‌توانند باعث درد کمر و پهلو شوند، اولین و مهم‌ترین قدم برای تشخیص صحیح، مراجعه به پزشک برای انجام یک ارزیابی دقیق و کامل بالینی است؛ همانطور که متخصصان معتبری چون دکتر داود نیز تأکید کرده‌اند، اغلب اطلاعات کلیدی مورد نیاز برای تشخیص، از طریق گرفتن شرح حال دقیق و انجام معاینه فیزیکی هدفمند به دست می‌آید و این مرحله نباید دست‌کم گرفته شود یا با اتکای صرف به آزمایش‌ها و تصویربرداری‌های اولیه جایگزین گردد. این اهمیت زمانی بیشتر مشخص می‌شود که بدانیم بسیاری از بیماری‌هایی که هیچ ارتباطی با سیستم ادراری ندارند نیز می‌توانند علائمی بسیار شبیه به درد کلیه ایجاد کنند (موضوعی که دکتر هاجز و دکتر بری به آن پرداخته‌اند) و بنابراین، کلید اصلی برای افتراق این موارد و رسیدن به تشخیص درست، در همین ارزیابی اولیه توسط پزشک نهفته است.

شرح حال دقیق: گوش سپردن به داستان بیمار

گرفتن شرح حال کامل و منظم و پرسیدن سوالات درست توسط پزشک، اطلاعات بسیار مهمی برای محدود کردن فهرست بلندبالای علل احتمالی درد فراهم می‌کند؛ پزشک باید جزئیات دقیقی در مورد خودِ درد از شما بپرسد، از جمله اینکه

• دقیقاً کجای کمر یا پهلو درد می‌کند؟
• چه زمانی و چگونه (ناگهانی یا تدریجی) شروع شده؟
• کیفیت و نوع درد چگونه است (آیا تیز است یا مبهم، می‌سوزاند یا حالت گرفتگی دارد؟)
• آیا درد به جای دیگری مانند پا، کشاله ران یا بیضه انتشار دارد؟
• چه عواملی مانند حرکت، استراحت یا وضعیت خاصی درد را کم یا زیاد می‌کنند؟
• شدت درد چقدر است و الگوی زمانی آن چگونه است (آیا دائمی است یا قطع و وصل می‌شود و آیا شب‌ها وجود دارد؟)

علاوه بر مشخصات خود درد، پرسش در مورد علائم دیگری که ممکن است همراه درد باشند بسیار ضروری است، مانند علائم عمومی (تب، لرز، کاهش وزن)، مشکلات ادراری (سوزش، تکرر، خون در ادرار، بی‌اختیاری)، مشکلات گوارشی (تهوع، استفراغ، تغییر در کارکرد روده) و علائم عصبی (مانند ضعف یا بی‌حسی در پاها).

همچنین پزشک در مورد سابقه بیماری‌های قبلی شما (مانند سنگ کلیه، دیابت، بیماری قلبی یا سرطان)، جراحی‌های گذشته، داروهایی که مصرف می‌کنید، شغل، عاداتی مانند سیگار کشیدن یا مصرف الکل و سابقه بیماری‌های مشابه در خانواده‌تان سوال خواهد کرد. بخش بسیار مهمی از گرفتن شرح حال، پرسش دقیق و سیستماتیک در مورد “علائم قرمز” یا همان نشانه‌های هشدار دهنده است، زیرا وجود این علائم احتمال یک بیماری زمینه‌ای جدی را به طور قابل توجهی بالا می‌برد.

معاینه فیزیکی هدفمند: کشف سرنخ‌های بالینی

پس از گرفتن شرح حال، پزشک بر اساس اطلاعاتی که به دست آورده، معاینه فیزیکی هدفمندی را انجام می‌دهد؛ این معاینه با اندازه‌گیری علائم حیاتی مانند دما، نبض، فشار خون و تعداد تنفس آغاز می‌شود. سپس معاینه دقیق شکم صورت می‌گیرد که شامل نگاه کردن به شکم (برای دیدن ورم یا جای زخم)، گوش دادن به صداهای روده یا صداهای غیرطبیعی رگ‌ها، دق کردن یا ضربه آرام زدن به نواحی مختلف (به‌خصوص بررسی وجود درد با ضربه آرام به ناحیه پشت و کنار ستون فقرات که نشانه مهمی برای مشکلات کلیوی مثل عفونت است) و لمس کردن سطحی و عمقی شکم برای یافتن نقاط دردناک یا توده‌های غیرطبیعی (مانند توده ضربان‌دار که می‌تواند نشانه آنوریسم آئورت باشد) است.

در ادامه، کمر از نظر شکل ظاهری و انحناها بررسی شده، مهره‌ها و عضلات اطراف لمس می‌شوند تا نقاط حساس مشخص شوند و دامنه حرکتی ستون فقرات ارزیابی می‌گردد؛ همچنین ممکن است پزشک تست‌های خاصی مانند بالا بردن مستقیم پا (SLR) را برای بررسی تحریک عصب سیاتیک انجام دهد. معاینه کامل عصبی اندام تحتانی نیز بخش مهمی است که شامل بررسی قدرت عضلات پا، حس نواحی مختلف (از جمله ناحیه زینی شکل بین پاها) و رفلکس‌ها می‌شود، به‌ویژه اگر شکی به درگیری سیستم عصبی وجود داشته باشد. در نهایت، بسته به شرایط و علائم بیمار، ممکن است انجام معاینه ناحیه تناسلی برای بررسی بیضه‌ها و معاینه از طریق مقعد برای ارزیابی پروستات و قدرت اسفنکتر لازم باشد.

بررسی‌های تشخیصی: استفاده هوشمندانه از ابزارها

پس از ارزیابی بالینی، پزشک بر اساس محتمل‌ترین تشخیص‌های افتراقی، تصمیم می‌گیرد که کدام بررسی‌های آزمایشگاهی یا تصویربرداری می‌تواند به تأیید یا رد تشخیص کمک کند. انتخاب هوشمندانه این ابزارها از اهمیت بالایی برخوردار است.

آزمایشات آزمایشگاهی: پنجره‌ای به درون بدن

پس از معاینه بالینی، ممکن است پزشک برای کمک به تشخیص، آزمایش‌هایی را درخواست کند؛ یکی از اولین و مهم‌ترین آزمایش‌ها، آزمایش ساده ادرار یا آنالیز ادرار (UA) است که با بررسی وجود خون، گلبول سفید، نیتریت (علامت عفونت) یا کریستال‌ها، می‌تواند سرنخ‌های مهمی درباره وجود سنگ، عفونت یا مشکلات دیگر سیستم ادراری بدهد. با این حال، باید توجه داشت که این آزمایش همیشه کامل نیست؛ همانطور که مطالعات نشان داده‌اند، ممکن است در ۵ تا ۱۰ درصد موارد سنگ حالب، خون در ادرار دیده نشود و همچنین تست نواری (دیپ‌استیک) ادرار در مردانی که تب و علائم عفونت ادراری دارند، برای رد کردن قطعی عفونت، ارزش پیش‌بینی پایینی دارد.

اگر شک به عفونت ادراری قوی باشد، آزمایش کشت ادرار برای شناسایی دقیق نوع میکروب و انتخاب آنتی‌بیوتیک مناسب انجام می‌شود. آزمایش خون نیز می‌تواند اطلاعات مفیدی بدهد؛ شمارش کامل خون (CBC) برای بررسی وجود عفونت (افزایش گلبول سفید) یا کم‌خونی، آزمایش‌های ESR و CRP برای بررسی وجود التهاب در بدن، و آزمایش‌های کارکرد کلیه (BUN و کراتینین) برای ارزیابی عملکرد کلیه‌ها و اطمینان از بی‌خطر بودن انجام برخی تصویربرداری‌ها با ماده حاجب، درخواست می‌شوند. بسته به اینکه پزشک به چه علتی مشکوک باشد، ممکن است آزمایش‌های خون دیگری مانند PSA (برای بررسی پروستات در مردان مسن‌تر)، آمیلاز و لیپاز (برای بررسی پانکراس) یا LDH (در صورت شک به آسیب بافت کلیه) نیز لازم باشد.

روش‌های تصویربرداری: نگاهی دقیق‌تر به ساختارهای داخلی

انتخاب روش تصویربرداری مناسب بر اساس تشخیص احتمالی پزشک پس از معاینه، کلید رسیدن به تشخیص دقیق در بسیاری از موارد درد کمر و پهلو است؛ سونوگرافی به عنوان یک روش اولیه، ایمن، بدون اشعه و نسبتاً ارزان، کاربردهای زیادی دارد و می‌تواند وضعیت کلی کلیه‌ها (مانند ورم یا هیدرونفروز)، سنگ‌های بزرگ کلیوی، توده‌ها یا کیست‌ها را نشان دهد و همچنین برای غربالگری آنوریسم آئورت شکمی (AAA) یا بررسی بیضه‌ها مفید است.

نکته بسیار مهم، استفاده از سونوگرافی داپلر (رنگی) است که با بررسی جریان خون، می‌تواند به افتراق کیست‌های ساده از مشکلات عروقی نادر اما مهم مانند آنوریسم شریان کلیوی (RAA) کمک کند [همانطور که در گزارش پانگ و لی، ۲۰۲۴ نشان داده شد]، هرچند باید دانست که سونوگرافی در نشان دادن سنگ‌های کوچک یا سنگ‌های داخل لوله حالب محدودیت دارد. رادیوگرافی ساده یا عکس ساده (X-ray) امروزه نقش بسیار محدودی در بررسی این نوع دردها دارد، زیرا حساسیت کمی برای دیدن سنگ‌ها داشته و قادر به نشان دادن بافت‌های نرم مانند دیسک یا اعصاب نیست.

در مقابل، سی‌تی اسکن (CT) نقش بسیار مهمی ایفا می‌کند؛ CT بدون تزریق ماده حاجب، بهترین روش و استاندارد طلایی برای تشخیص سنگ‌های ادراری است و با دقت بسیار بالا می‌تواند تقریباً تمام انواع سنگ‌ها را در هر قسمتی از سیستم ادراری نشان دهد [بر اساس تحقیقات اسمیت و همکاران، ۱۹۹۹ ]. سی‌تی اسکن با تزریق ماده حاجب، برای بررسی دقیق‌تر بافت کلیه (در موارد مشکوک به عفونت پیچیده، تومور، یا سکته کلیوی [مانند مورد براون و نادل، ۱۹۹۷])، پیدا کردن علل گوارشی درد (مثل آپاندیسیت یا دیورتیکولیت) و بررسی تومورهای ناحیه پشت شکم ضروری است؛ نوع خاصی از CT به نام CT آنژیوگرافی (CTA) نیز بهترین روش برای مشاهده دقیق رگ‌های خونی و تشخیص مشکلاتی مانند آنوریسم یا پارگی آئورت و شریان‌های کلیوی است.

ام‌آر‌آی (MRI) بهترین روش برای دیدن بافت‌های نرم بدن است؛ MRI ستون فقرات به طور دقیق وضعیت دیسک‌های بین مهره‌ای (فتق یا بیرون‌زدگی)، نخاع، ریشه‌های عصبی، تنگی کانال نخاعی، عفونت یا تومورهای این ناحیه را نشان می‌دهد و انجام آن در صورت وجود علائم عصبی معمولاً ضروری است؛ همچنین تصاویر خاصی از MRI (نمای کرونال) در تشخیص مشکلات ساختاری مادرزادی مانند LSTV در مردان جوان بسیار کمک‌کننده است [طبق مطالعه آپایدین و همکاران، ۲۰۱۸]. MRI

 شکم و لگن نیز برای بررسی دقیق‌تر برخی توده‌ها یا بیماری‌های التهابی کاربرد دارد و نوع خاصی از آن به نام MR آنژیوگرافی (MRA) می‌تواند جایگزین CTA برای بررسی عروق در افرادی باشد که نمی‌توانند ماده حاجب یددار دریافت کنند. نکته کلیدی این است که انتخاب هوشمندانه و هدفمند اولین و مناسب‌ترین روش تصویربرداری بر اساس یافته‌های معاینه بالینی اولیه، از انجام آزمایش‌های غیرضروری، تأخیر در تشخیص و قرار گرفتن بیمار در معرض اشعه یا هزینه‌های اضافی جلوگیری می‌کند.

اشتباهات رایج تشخیصی: چالش‌های مسیر تشخیص

مسیر رسیدن به تشخیص دقیق علت درد کمر و پهلو همواره هموار نیست و پزشکان و بیماران باید از برخی چالش‌ها و اشتباهات رایج آگاه باشند. به دلیل گستردگی علل و شباهت علائم، احتمال خطا در تشخیص وجود دارد.

یکی از شایع‌ترین خطاها، خطای اتکاء (Anchoring Bias) است؛ یعنی پزشک به اولین تشخیص محتمل (که اغلب شایع‌ترین و کم‌خطرترین علت مانند کشیدگی عضله است) بیش از حد اتکا کرده و علائم یا شواهد بعدی را که با آن تشخیص همخوانی ندارند، نادیده می‌گیرد. نادیده گرفتن علائم قرمز نیز می‌تواند عواقب جدی داشته باشد و منجر به تأخیر در تشخیص بیماری‌های خطرناکی مانند سرطان، عفونت شدید یا پارگی آنوریسم شود.

 تشخیص اشتباه درد ارجاعی نیز رایج است؛ همانطور که دکتر هاجز و دکتر بری (۱۹۷۵) و دکتر داود تأکید کردند، بسیاری از مشکلات غیر اورولوژیک (مربوط به ستون فقرات، اعصاب، گوارش یا حتی روان) می‌توانند دردی شبیه درد کلیه ایجاد کنند و برعکس. تأخیر در انجام تصویربرداری مناسب یا انتخاب روش نامناسب (مثلاً اکتفا به X-ray برای بررسی دیسک) می‌تواند تشخیص را به تعویق اندازد. مورد گزارش شده توسط دکتر براون و نادل (۱۹۹۷) که در آن CT بدون کنتراست منفی بود و تنها CT با کنتراست توانست انفارکتوس کلیه را نشان دهد، نمونه‌ای از اهمیت انتخاب روش صحیح است.

عدم انجام یا توجه کافی به آنالیز ادرار نیز می‌تواند باعث نادیده گرفتن مشکلات سیستم ادراری شود. در نهایت، تفسیر نادرست یافته‌های تصویربرداری، به‌ویژه یافته‌های دژنراتیو خفیف یا متوسط که ممکن است ارتباطی با درد فعلی بیمار نداشته باشند (یافته‌های اتفاقی)، یک چالش دیگر است. گزارش دکتر پانگ و دکتر لی (۲۰۲۴) نیز نشان داد که چگونه یک یافته سونوگرافی (ساختار کیستیک) می‌توانست منجر به تشخیص اشتباه شود اگر از داپلر استفاده نمی‌شد. آگاهی از این دام‌های تشخیصی و تلاش برای تفکر انتقادی و جامع‌نگر، برای رسیدن به تشخیص صحیح ضروری است.

درمان درد کمر و پهلو: از تسکین سریع تا درمان قطعی

پس از تشخیص دقیق علت زمینه‌ای درد کمر و پهلو، گام بعدی انتخاب رویکرد درمانی مناسب است. انتخاب روش درمان کاملاً به نوع و شدت بیماری، وضعیت عمومی بیمار و اهداف درمانی بستگی دارد و طیف وسیعی از اقدامات اولیه و تسکینی تا مداخلات تخصصی و جراحی را شامل می‌شود.

در کنار روش‌های متداول فیزیوتراپی، برخی تکنیک‌های خاص مانند آب‌درمانی می‌توانند در کاهش درد و بهبود عملکرد مؤثر باشند. پیاده‌روی در آب، به توصیه دکتر فارغ‌بال، با کاهش فشار وزن روی ستون فقرات، امکان حرکت و تقویت عضلات را با درد کمتری فراهم می‌کند. البته رعایت اصول ایمنی، دمای مناسب آب (نه خیلی سرد و نه خیلی گرم) و پرهیز از حرکات چرخشی ناگهانی در آب برای جلوگیری از آسیب بیشتر ضروری است.

اقدامات اولیه برای تسکین سریع درد کمر و پهلو

برای کنترل دردهای حاد کمر و پهلو، به‌خصوص آن‌هایی که به دلیل مشکلات اسکلتی-عضلانی مانند کشیدگی عضله یا رگ به رگ شدن رباط ایجاد شده‌اند، معمولاً اقدامات اولیه و روش‌های غیرتهاجمی (محافظه‌کارانه) کافی هستند؛ برخلاف تصور قدیمی، استراحت مطلق طولانی‌مدت (بیشتر از یک یا دو روز) توصیه نمی‌شود، زیرا می‌تواند باعث ضعف عضلات و طولانی‌تر شدن دوره بهبودی گردد، بلکه بهتر است از انجام فعالیت‌هایی که درد را تشدید می‌کنند پرهیز کرده و به تدریج به فعالیت‌های سبک بازگشت.

طبق توصیه دکتر دامون آزاد، استراحت نسبی در ۴۸ تا ۷۲ ساعت اولیه به همراه مصرف داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) مانند ژلوفن (ایبوپروفن) می‌تواند مفید باشد؛ همچنین استفاده از کمپرس سرد در ۲۴ تا ۴۸ ساعت اول پس از آسیب می‌تواند به کاهش التهاب و درد کمک کند و پس از آن، استفاده از گرمای موضعی (مانند کیسه آب گرم) ممکن است باعث شل شدن عضلات و افزایش جریان خون و در نتیجه احساس بهتری شود.

در کنار این اقدامات، استفاده از داروهای مسکن بدون نسخه مانند همین داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) یا استامینوفن (پاراستامول) می‌تواند در کنترل درد و التهاب خفیف تا متوسط مؤثر باشد، هرچند بر اساس مرور شواهد علمی [توسط دکتر کشین]، در فاز حاد کمردرد، تنها NSAIDها اثربخشی مشخصی (هرچند اندک) نشان داده‌اند و شواهد کافی برای حمایت از اثربخشی استامینوفن، ورزش یا تزریق استروئید در این مرحله حاد وجود ندارد.

در صورت وجود گرفتگی شدید عضلانی، پزشک ممکن است داروهای شل‌کننده عضلانی را برای مدت کوتاه تجویز کند که البته باید به عارضه خواب‌آلودگی آن‌ها توجه داشت و مصرف طولانی‌مدت آن‌ها معمولاً توصیه نمی‌شود. ماساژ درمانی یا انجام حرکات کششی بسیار ملایم نیز ممکن است به تسکین موقت درد کمک کند، اما نکته بسیار مهمی که دکتر آزاد بر آن تأکید دارد، این است که انجام فیزیوتراپی، دستکاری ستون فقرات (کایروپراکتیک) و حتی آب‌درمانی باید حتماً پس از گذر از فاز حاد درد انجام شود و اجرای آن‌ها در همان چند روز اول می‌تواند باعث تشدید التهاب و افزایش درد گردد.

مدیریت درد شدید و ملاحظات تجویز مسکن‌های قوی‌تر

در موارد درد حاد و بسیار شدید، مانند آنچه در کولیک کلیوی ناشی از سنگ حالب یا انفارکتوس کلیه دیده می‌شود، ممکن است نیاز به استفاده از مسکن‌های قوی‌تر مانند داروهای اپیوئیدی (مثل مورفین) یا داروهای ضدالتهابی تزریقی قوی (مثل کتورولاک) در محیط اورژانس یا بیمارستان باشد. برخلاف نگرانی‌های قدیمی مبنی بر اینکه تجویز مسکن قوی ممکن است علائم تشخیصی را پنهان کند، دکتر دیوید براون و دکتر اریک نادل در بررسی یک گزارش موردی (۱۹۹۷) به مطالعاتی اشاره می‌کنند که نشان داده‌اند تجویز محتاطانه و مناسب داروهای اپیوئیدی در بیماران با درد حاد شکم یا پهلو، مانع از تشخیص دقیق نمی‌شود و عدم تسکین درد شدید بیمار از نظر پزشکی و اخلاقی صحیح نیست.

نقش کلیدی فیزیوتراپی و اصلاح سبک زندگی در بهبودی

برای بسیاری از دردهای کمر و پهلو که منشاء اسکلتی-عضلانی دارند، فیزیوتراپی نقش اصلی و محوری را هم در فرآیند درمان و هم در جلوگیری از بازگشت مجدد درد ایفا می‌کند؛ یک برنامه فیزیوتراپی مناسب که توسط فیزیوتراپیست متخصص طراحی می‌شود، به طور معمول شامل تمرین‌های کششی هدفمند برای افزایش انعطاف‌پذیری، تمرین‌های تقویتی به‌خصوص برای عضلات مرکزی بدن (عضلات عمقی کمر و شکم) که وظیفه حمایت از ستون فقرات را دارند، آموزش روش‌های صحیح قرارگیری بدن (پوسچر) هنگام نشستن، ایستادن و انجام کارها، و گاهی استفاده از دستگاه‌ها و روش‌های فیزیکی مانند گرما، سرما، امواج فراصوت (اولتراسوند) یا تحریک الکتریکی عصب (TENS) برای کمک به کاهش درد و گرفتگی عضلات است.

همزمان با فیزیوتراپی، اصلاح عواملی در سبک زندگی که باعث ایجاد یا بدتر شدن درد می‌شوند نیز اهمیت بسیار زیادی دارد؛ این موارد شامل کاهش وزن در افراد دارای اضافه وزن، ترک کامل سیگار (که هم به دیسک‌ها آسیب می‌زند و هم برای رگ‌های خونی مضر است)، انجام فعالیت‌های بدنی منظم و متناسب با شرایط هر فرد، و رعایت اصول ارگونومی یا همان تطابق محیط کار و خانه با بدن (مانند تنظیم درست میز و صندلی، و استفاده از روش صحیح برای بلند کردن اجسام) می‌شود. توجه به همین اصول ارگونومی در کارهای روزمره نقشی حیاتی در پیشگیری دارد؛ به عنوان مثال، همانطور که دکتر فارغ‌بال اشاره می‌کند، حتی استفاده طولانی‌مدت از تلفن همراه با سر خمیده می‌تواند باعث مشکلات دیسک گردن شود.

تنظیم صحیح محیط کار، استفاده از تکنیک درست برای بلند کردن وسایل و مشورت با مربی آگاه قبل از شروع ورزش‌های سنگین، همگی به حفظ سلامت ستون فقرات کمک می‌کنند. برخلاف تصورات قدیمی که استراحت مطلق طولانی را توصیه می‌کرد، امروزه بر اهمیت بازتوانی فعال از طریق فیزیوتراپی تأکید می‌شود؛ دکتر موذن‌زاده توضیح می‌دهد که فیزیوتراپی با استفاده از روش‌های علمی و ابزارهای مختلف مانند تمرین‌درمانی، لیزر و ماساژ، به بهبود عملکرد، کاهش درد و جلوگیری از بازگشت مشکل کمک کرده و روشی فعال و مؤثر در مقابل ضعف عضلانی ناشی از بی‌حرکتی ارائه می‌دهد.

درمان‌های دارویی هدفمند برای علل خاص

علاوه بر مسکن‌های عمومی، بسته به علت مشخص‌شده درد، از داروهای تخصصی‌تری استفاده می‌شود. برای مثال، عفونت‌های باکتریایی مانند پیلونفریت (عفونت کلیه) یا پروستاتیت باکتریایی، نیازمند تجویز دقیق و کامل دوره آنتی‌بیوتیک مناسب هستند. در بیمارانی که سنگ کوچکی در قسمت انتهایی حالب دارند، گاهی داروهایی از دسته آلفا-بلاکرها (مانند تامسولوسین) برای شل کردن عضلات حالب و تسهیل دفع خودبه‌خودی سنگ تجویز می‌شوند (که به آن درمان دارویی تسهیل‌کننده دفع یا MET گفته می‌شود).

برای کنترل بیماری‌های التهابی سیستمیک مانند اسپوندیلیت آنکیلوزان، داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAIDs) خط اول درمان هستند و در موارد مقاوم‌تر، ممکن است نیاز به استفاده از داروهای ضد روماتیسمی تعدیل کننده بیماری (DMARDs) یا داروهای بیولوژیک جدیدتر (مانند مهارکننده‌های TNF-alpha) باشد. همچنین برای کنترل دردهای مزمنی که ماهیت عصبی (نوروپاتیک) دارند، مانند درد ناشی از فشار طولانی‌مدت روی ریشه عصب (رادیکولوپاتی) یا درد پس از زونا، از داروهای کمکی مانند گاباپنتین، پرگابالین یا برخی داروهای ضدافسردگی (مانند سه حلقه‌ای‌ها) استفاده می‌شود.

روش‌های کم‌تهاجمی: گزینه‌های پیشرفته‌تر پیش از جراحی

دردی که بیشتر از سه ماه طول بکشد، به عنوان کمردرد مزمن شناخته می‌شود و معمولاً برای پیدا کردن علت دقیق آن نیاز به بررسی‌های بیشتری مانند MRI یا نوار عصب و عضله (EMG) است؛ با این حال، خبر خوب به گفته دکتر آزاد این است که بیش از نیمی از موارد بیرون‌زدگی دیسک کمر با روش‌های غیرجراحی مانند ورزش‌های مناسب و فیزیوتراپی (بعد از فروکش کردن درد حاد) بهبود پیدا می‌کنند.

نکته امیدوارکننده دیگر، طبق گفته دکتر دلشاد، این است که حدود ۹۰ درصد کل کمردردها اصلاً نیازی به جراحی ندارند و با درمان‌های اولیه مثل استراحت نسبی، دارو و فیزیوتراپی خوب می‌شوند. برای مواردی که به این درمان‌ها پاسخ نمی‌دهند، گزینه‌های جراحی (شامل جراحی باز یا روش‌های بسته‌تر و کمتر تهاجمی مانند لیزر دیسک یا PLDD که بدون بیهوشی انجام می‌شود) وجود دارد.

البته ارزیابی دقیق میزان اثربخشی درمان‌های مختلف برای کمردرد مزمن همچنان چالش‌برانگیز است؛ بر اساس مرور شواهد علمی [توسط دکتر کشین]، روش‌هایی مانند ورزش‌درمانی، دستکاری ستون فقرات، استفاده از برخی چسب‌های کمری یا داروهای ضدافسردگی و کرم‌های موضعی گرم‌کننده ممکن است تا حدی مفید باشند، اما میزان بهبودی اغلب کم است و شاید فقط یک نفر از هر ده بیمار تفاوت قابل توجهی احساس کند؛ این بررسی همچنین نشان می‌دهد که استفاده از آنتی‌بیوتیک یا داروهای بی‌حسی برای کمردرد مزمن مؤثر نیست.

برای دردهای مزمن یا مقاوم‌تر که به درمان‌های اولیه پاسخ نداده‌اند، روش‌های مداخله‌ای کم‌تهاجمی دیگری نیز وجود دارد؛ به گفته دکتر دلشاد، روش‌هایی مانند بلوک یا از کار انداختن موقت عصب‌ها، تزریق دارو به فضای اطراف نخاع (اپیدورال) و استفاده از امواج رادیویی (RF) برای کنترل درد ناشی از مفاصل فاست یا ریشه‌های عصبی می‌توانند گزینه‌های مؤثری باشند و تزریق کورتیکواستروئیدها (کورتون) اگر به صورت هدفمند و با دوز پایین انجام شود، معمولاً کم‌خطر است. علاوه بر روش‌های مربوط به ستون فقرات، برای درمان برخی علل دیگر درد کمر و پهلو نیز روش‌های کم‌تهاجمی وجود دارد؛ به عنوان مثال، تزریق داروهای استروئیدی و بی‌حسی موضعی به فضای اپیدورال یا اطراف مفاصل فاست با هدایت تصویربرداری، می‌تواند به طور موقت درد و التهاب ناشی از فتق دیسک، تنگی کانال یا آرتروز را کم کند و فرصتی برای فیزیوتراپی فراهم سازد، و روش تخریب عصبی با امواج رادیویی (RFA) نیز می‌تواند تسکین طولانی‌تری برای دردهای مفصل فاست ایجاد کند.

برای درمان سنگ‌های کلیوی یا حالب، روش‌هایی مانند سنگ‌شکنی با امواج از بیرون بدن (ESWL) یا وارد کردن دوربین از طریق مجرا برای خرد کردن و خارج کردن سنگ (یورتروسکوپی یا URS) استفاده می‌شود. در موارد انسداد شدید ادراری یا عفونت کلیه، ممکن است لازم باشد یک لوله از طریق پوست در کلیه قرار داده شود (نفروستومی یا PCN) تا ادرار تخلیه گردد. آبسه‌های ایجاد شده در کلیه یا اطراف آن را نیز می‌توان با قرار دادن یک لوله از طریق پوست و با هدایت تصویربرداری تخلیه کرد. همچنین برای درمان برخی مشکلات عروقی مانند آنوریسم پاره شده شریان کلیوی، می‌توان با روش‌های رادیولوژی مداخله‌ای، رگ آسیب‌دیده را مسدود کرد (آنژیوآمبولیزاسیون) [مانند مورد گزارش شده توسط پانگ و لی، ۲۰۲۴].

جراحی: راه‌حل نهایی برای موارد پیچیده یا مقاوم

جراحی معمولاً به عنوان آخرین راه‌حل در نظر گرفته می‌شود و زمانی کاربرد دارد که درمان‌های غیرجراحی یا کم‌تهاجمی‌تر نتوانسته باشند درد را کنترل کنند، یا در شرایط اورژانسی مانند پارگی آنوریسم آئورت شکمی (AAA) یا سندرم دم اسبی، و همچنین برای برداشتن تومورها یا اصلاح مشکلات ساختاری شدید لازم باشد. انواع مختلفی از جراحی‌ها بسته به علت زمینه‌ای وجود دارد؛ به عنوان مثال، در جراحی‌های ستون فقرات ممکن است بخشی از دیسک بیرون‌زده برداشته شود (دیسککتومی)، قسمتی از استخوان مهره برای رفع فشار از روی نخاع یا اعصاب در موارد تنگی کانال برداشته شود (لامینکتومی)، یا مهره‌ها برای ایجاد ثبات در موارد بی‌ثباتی شدید به یکدیگر جوش داده شوند (فیوژن).

در موارد مربوط به کلیه، ممکن است برداشتن کامل یا بخشی از کلیه (نفرکتومی) برای درمان سرطان، عفونت‌های بسیار شدید و غیرقابل کنترل (مانند نوع خاصی از عفونت مزمن به نام پیلونفریت زانتوگرانولوماتوز) یا آسیب‌های جدی لازم باشد، و برای خارج کردن سنگ‌های بسیار بزرگ کلیوی نیز روش جراحی از طریق یک برش کوچک در پهلو (PCNL) وجود دارد. برای ترمیم آنوریسم آئورت شکمی (AAA)، دو روش اصلی جراحی باز (قرار دادن رگ مصنوعی) یا روش اندوواسکولار (EVAR) که کمتر تهاجمی است، انجام می‌شود و انتخاب بین این دو به شرایط بیمار و شکل آنوریسم بستگی دارد.

جراحی‌های دستگاه گوارش مانند برداشتن آپاندیس ملتهب یا قسمتی از روده نیز در موارد مربوطه انجام می‌گیرد. در پایان، لازم است به تجربیات ناموفق گذشته در مورد برخی جراحی‌ها مانند قطع کردن عصب‌دهی کلیه برای دردهای با منشاء نامشخص اشاره کرد [همانطور که هیوز و بری در ۱۹۷۵ ذکر کردند] که این نکته اهمیت حیاتی تشخیص دقیق علت درد پیش از اقدام به هرگونه جراحی را نشان می‌دهد.

اهمیت رویکرد تیمی و توجه به سلامت روان در درمان

مدیریت درد کمر و پهلو، به‌ویژه در موارد مزمن یا پیچیده، اغلب نیازمند همکاری تیمی از متخصصان مختلف است. اورولوژیست، متخصص ارتوپدی یا جراح مغز و اعصاب، رادیولوژیست، متخصص درد، فیزیوتراپیست، و در صورت لزوم نفرولوژیست، متخصص گوارش، روماتولوژیست یا انکولوژیست ممکن است در فرآیند تشخیص و درمان نقش داشته باشند.

همچنین، نباید از جنبه‌های روانی-اجتماعی درد، به‌خصوص در موارد مزمن، غافل شد. همانطور که مطالعه دکتر اتکینسون و همکاران (۱۹۹۱) نشان داد، ارتباط قوی بین کمردرد مزمن و مشکلات سلامت روان مانند افسردگی و اختلالات مصرف الکل در مردان وجود دارد. بنابراین، اتخاذ یک رویکرد بیوسایکوسوشیال که علاوه بر جنبه‌های فیزیکی، به وضعیت روحی، روانی و اجتماعی بیمار نیز توجه کند و حمایت‌های لازم را ارائه دهد، برای مدیریت مؤثر درد مزمن و بهبود کیفیت زندگی بیمار ضروری است.

پیشگیری: بهترین راه مقابله با درد کمر و پهلو

باشه، قسمت مربوط به پیشگیری را بر اساس دستورالعمل‌های شما و با استفاده از اطلاعات گردآوری‌شده در جداول تحلیلی، بازنویسی می‌کنم:

پیشگیری: بهترین راه مقابله با درد کمر و پهلو

اگرچه پیشگیری از تمام علل درد کمر و پهلو، به‌ویژه موارد ناگهانی یا بیماری‌های زمینه‌ای پیچیده، همیشه امکان‌پذیر نیست، اما اقدامات مؤثری وجود دارد که می‌تواند خطر بروز یا بازگشت بسیاری از علل شایع، خصوصاً موارد مرتبط با سبک زندگی و فشارهای مکانیکی را به طور قابل توجهی کاهش دهد. در واقع، بهترین و هوشمندانه‌ترین راه برای حفظ سلامت کمر و پهلو، تمرکز بر اقدامات پیشگیرانه است.

تقویت عضلات و اصلاح وضعیت بدنی؛ ستون‌های سلامت کمر

یکی از کلیدی‌ترین جنبه‌های پیشگیری، حفظ قدرت و انعطاف‌پذیری عضلات حمایت‌کننده ستون فقرات است. انجام ورزش‌های منظم که بر تقویت عضلات مرکزی بدن (عضلات عمقی شکم و کمر یا Core muscles) تمرکز دارند، به ایجاد یک کمربند حمایتی طبیعی برای ستون فقرات کمک کرده و فشار وارده بر دیسک‌ها و مفاصل را کاهش می‌دهد. در کنار تقویت، انجام حرکات کششی منظم برای حفظ انعطاف‌پذیری عضلات کمر، لگن و همسترینگ (پشت ران) نیز اهمیت دارد، زیرا سفتی این عضلات می‌تواند الگوهای حرکتی را تغییر داده و فشار نامناسبی بر کمر وارد کند.

همچنین، توجه دقیق به وضعیت بدنی (پوسچر) در تمام طول روز ضروری است؛ صاف نشستن پشت میز کار، استفاده از صندلی مناسب با پشتیبانی خوب، تنظیم ارتفاع مانیتور در سطح چشم، پرهیز از قوز کردن هنگام ایستادن، و انتخاب وضعیت خواب مناسب (به پهلو با بالشی بین زانوها یا به پشت با بالشی زیر زانوها) همگی به حفظ انحنای طبیعی ستون فقرات و کاهش فشارهای مداوم کمک می‌کنند. اجتناب از نشستن یا ایستادن در یک وضعیت ثابت برای مدت طولانی و ایجاد وقفه‌های کوتاه برای حرکت و تغییر وضعیت نیز بسیار مهم است.

ارگونومی و بلند کردن صحیح اجسام؛ کاهش فشارهای بیرونی

محیط کار و نحوه انجام فعالیت‌های فیزیکی روزمره تأثیر مستقیمی بر سلامت کمر دارد. تنظیم محیط کار به صورت ارگونومیک، شامل انتخاب صندلی مناسب، تنظیم ارتفاع میز و مانیتور، و قرار دادن وسایل پرکاربرد در دسترس آسان، می‌تواند فشارهای وارده بر کمر در طول ساعات کاری طولانی را به حداقل برساند. انتخاب تشک و بالش مناسب برای خواب نیز در همین راستا اهمیت دارد؛ تشک باید به اندازه کافی سفت باشد تا ستون فقرات را در وضعیت طبیعی نگه دارد. علاوه بر این، یادگیری و رعایت تکنیک صحیح بلند کردن اجسام سنگین یک اصل حیاتی است؛ همیشه باید با زانوهای خم و کمر صاف، با استفاده از قدرت عضلات پا، جسم را بلند کرد و از خم شدن کمر یا چرخش همزمان آن هنگام حمل بار جداً خودداری نمود.

مدیریت وزن؛ کاهش بار اضافی بر ستون فقرات

اضافه وزن و چاقی یکی از عوامل خطر مهم برای کمردرد مزمن محسوب می‌شود. هر کیلوگرم وزن اضافی، بار مکانیکی بیشتری را بر روی مهره‌ها، دیسک‌ها و مفاصل ستون فقرات وارد می‌کند و می‌تواند روند فرسودگی و تغییرات دژنراتیو را تسریع بخشد. بنابراین، حفظ وزن در محدوده سالم از طریق ترکیبی از رژیم غذایی متعادل و فعالیت بدنی منظم، یک اقدام پیشگیرانه مؤثر برای کاهش فشار روی کمر و بهبود سلامت کلی است.

هیدراتاسیون و تغذیه؛ نقشی برای کلیه‌ها و دیسک‌ها

پیشگیری از برخی علل خاص درد پهلو، مانند سنگ کلیه، با اقدامات تغذیه‌ای امکان‌پذیر است. مهم‌ترین اقدام، نوشیدن مایعات کافی، به‌ویژه آب (معمولاً توصیه می‌شود روزانه حدود ۸ لیوان یا ۲ تا ۳ لیتر)، برای رقیق نگه داشتن ادرار و جلوگیری از تجمع کریستال‌ها است. در افرادی که سابقه سنگ کلیه دارند، بسته به نوع سنگ، ممکن است پزشک محدودیت‌هایی در مصرف نمک، پروتئین حیوانی یا مواد غذایی حاوی اگزالات (مانند اسفناج، ریواس، آجیل) توصیه کند. همچنین، هیدراتاسیون کافی برای حفظ سلامت و خاصیت ارتجاعی دیسک‌های بین مهره‌ای نیز مفید است. رژیم غذایی سالم و متعادل و غنی از مواد ضد التهاب (مانند میوه‌ها، سبزیجات، ماهی‌های چرب) و حاوی کلسیم و ویتامین D کافی نیز به سلامت کلی استخوان‌ها و کاهش التهاب عمومی بدن کمک می‌کند.

کنترل عوامل خطر عروقی؛ پیشگیری از اورژانس‌های خطرناک

برخی از علل بسیار جدی و تهدیدکننده حیات درد کمر و پهلو، مانند آنوریسم آئورت شکمی (AAA) یا مشکلات عروق کلیوی، با کنترل عوامل خطر بیماری‌های قلبی-عروقی قابل پیشگیری یا کاهش هستند. کنترل دقیق فشار خون بالا، مدیریت صحیح دیابت و حفظ سطح کلسترول خون در محدوده طبیعی، همگی به حفظ سلامت عروق کمک می‌کنند. در این میان، ترک کامل سیگار نقشی حیاتی و برجسته دارد، زیرا سیگار کشیدن یکی از قوی‌ترین عوامل خطر برای ایجاد و رشد AAA است و همچنین با کاهش خون‌رسانی به دیسک‌های بین مهره‌ای، روند تخریب آن‌ها را تسریع می‌کند.

غربالگری هدفمند؛ تشخیص زودهنگام آنوریسم آئورت

با توجه به خطر بالای پارگی آنوریسم آئورت شکمی (AAA) و پیامدهای مرگبار آن، غربالگری هدفمند در گروه‌های پرخطر یک اقدام پیشگیرانه بسیار مؤثر است. بر اساس دستورالعمل‌های پزشکی، انجام یک‌باره سونوگرافی شکم برای بررسی وجود AAA در تمام مردان ۶۵ تا ۷۵ ساله‌ای که سابقه مصرف سیگار در طول زندگی خود داشته‌اند (حتی اگر ترک کرده باشند)، توصیه می‌شود. این غربالگری ساده و غیرتهاجمی می‌تواند آنوریسم‌های بدون علامت را قبل از رسیدن به اندازه خطرناک شناسایی کرده و امکان ترمیم به‌موقع (الکتیو) و پیشگیری از پارگی را فراهم کند.

مدیریت استرس؛ کاهش تنش عضلانی

اگرچه استرس به‌تنهایی علت مستقیم درد ساختاری کمر نیست، اما تنش‌های روانی و اضطراب می‌توانند منجر به انقباض ناخودآگاه و طولانی‌مدت عضلات کمر و گردن شوند. این انقباض مزمن می‌تواند باعث خستگی عضلانی، کاهش جریان خون و در نهایت بروز یا تشدید دردهای عضلانی شود. یادگیری و به‌کارگیری تکنیک‌های مدیریت استرس مانند تمرینات تنفس عمیق، مدیتیشن، یوگا یا فعالیت‌های بدنی منظم می‌تواند به کاهش این تنش‌ها و در نتیجه کاهش دردهای مرتبط با آن کمک کند.

با به‌کارگیری این مجموعه از اقدامات پیشگیرانه در زندگی روزمره، مردان می‌توانند به طور قابل توجهی خطر ابتلا به بسیاری از انواع شایع درد کمر و پهلو را کاهش داده و سلامت و کیفیت زندگی خود را بهبود بخشند.

نتیجه‌گیری: به سیگنال‌های بدن خود توجه کنید

درد همزمان در ناحیه کمر و پهلو در مردان، اگرچه یک علامت شایع است، اما به دلیل پیچیدگی و تنوع زیاد علل، می‌تواند زندگی روزمره را تحت تأثیر قرار دهد؛ همانطور که دیدیم، این درد می‌تواند ناشی از مشکلات خوش‌خیم و گذرا مانند کشیدگی عضله باشد یا نشانه‌ای از بیماری‌های جدی و نیازمند اقدام فوری مانند عفونت‌ها، سنگ‌های کلیوی، مشکلات خطرناک عروقی (مانند آنوریسم آئورت یا شریان کلیوی) و حتی به ندرت، بدخیمی‌ها باشد. تشخیص دقیق علت اصلی به دلیل همپوشانی مسیرهای عصبی و پدیده درد ارجاعی، که باعث می‌شود مشکلات اعضای داخلی مانند کمردرد تظاهر کنند، یک چالش واقعی برای پزشکان است؛ به همین دلیل، اساس تشخیص صحیح، گرفتن شرح حال دقیق و انجام معاینه کامل توسط پزشک است و نباید پیش از آن، تنها به آزمایش‌ها و تصویربرداری‌ها تکیه کرد.

پیشرفت‌های علم پزشکی ابزارهای تشخیصی قدرتمندی مانند سی‌تی اسکن (به‌ویژه برای سنگ‌ها)، ام‌آر‌آی (برای دیسک و اعصاب و مشکلات ساختاری جوانان) و سونوگرافی داپلر (برای مشکلات عروقی) را فراهم کرده است، اما تفسیر صحیح این یافته‌ها باید حتماً در کنار علائم بالینی بیمار انجام شود و از خطاهای رایج تشخیصی مانند نادیده گرفتن علائم قرمز پرهیز گردد.

توجه ویژه به علائم هشداردهنده یا “پرچم‌های قرمز” مانند تب، کاهش وزن بی‌دلیل، درد شبانه، ضعف یا بی‌حسی پیشرونده در پاها، مشکلات کنترل ادرار یا مدفوع، و درد ناگهانی و بسیار شدید، اهمیت فوق‌العاده‌ای دارد و نیاز به بررسی فوری پزشکی را نشان می‌دهد؛ همچنین درد پهلو در مردانی که تب و علائم عفونت ادراری دارند، یک علامت مهم برای احتمال درگیری کلیه است. خوشبختانه، برای بیشتر علل درد کمر و پهلو، درمان‌های مؤثری از روش‌های ساده و خانگی مانند استراحت و فیزیوتراپی گرفته تا مداخلات کم‌تهاجمی و جراحی‌های پیشرفته وجود دارد که انتخاب آن‌ها کاملاً به علت زمینه‌ای بستگی دارد.

در کنار درمان، نقش حیاتی پیشگیری از طریق اصلاح سبک زندگی، حفظ وزن مناسب، ورزش منظم، رعایت اصول حرکتی صحیح و ترک سیگار را نباید فراموش کرد؛ همچنین، توجه به سلامت روان و مدیریت استرس، به خصوص در افرادی که از درد مزمن رنج می‌برند، اهمیت ویژه‌ای دارد.